Dodatkowe wynagrodzenie roczne dla pracowników jednostek sfery budżetowej (trzynastka)

Dodatkowe wynagrodzenie roczne (tzw. trzynasta pensja) stanowi składnik wynagrodzenia za pracę i jest traktowane jako element treści stosunku pracy w jednostkach sfery budżetowej (zob. uchwała SN z 11 marca 1998 r., III ZP 3/98.

W doktrynie prawa pracy określa się je jako specyficzną premię regulaminową, mającą charakter składnika wynagrodzenia, premię uzupełniającą wynagrodzenie, czy też innego rodzaju świadczenie dodatkowe dla pracowników. Taki sposób widzenia tzw. trzynastej pensji jest również konsekwentnie przyjmowany w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.

Trybunał wskazywał, że świadczenie to mieści się w szeroko rozumianym pojęciu wynagrodzenia ponieważ ma charakter stały, jest ściśle związane ze stosunkiem pracy, nie ma charakteru uznaniowego ze strony pracodawcy, a nadto ustawodawca nazywa je wprost dodatkowym "wynagrodzeniem" rocznym (zob. wyroki TK z: 5 października 1999 r., sygn. U 4/99; 21 lutego 2006 r., sygn. K 1/05).

Świadczenie przewidziane w ustawie o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym nie ma charakteru powszechnego co oznacza, że przysługuje ono wyłącznie określonej grupie podmiotów.

Wyrok TK z dnia 9 lipca 2012 r., P 59/11

Standard: 1725 (pełna treść orzeczenia)

Wynagrodzenie, bez względu na to, o jaką jego część chodzi, nie jest w żadnym wypadku przywilejem osoby świadczącej pracę, ale jej prawem oraz związanym z nim stosownym obowiązkiem pracodawcy (także gdy chodzi o sferę budżetową). Stąd też także "trzynastki", zarówno ze względu na ich charakter, jak i zakres, nie mogą być ujmowane w kategoriach przywilejów.

Problem dodatkowego wynagrodzenia rocznego "trzynastek" był przedmiotem analiz Trybunału Konstytucyjnego w kontekście obciążenia zaległościami finansowymi publicznych zakładów opieki zdrowotnej (zob. wyrok TK z 5 października 1999 r., U. 4/99,). Trybunał orzekł wówczas niekonstytucyjność zaskarżonej regulacji, uznając także, że skoro "trzynastki" powinny być wypłacone w ciągu pierwszych trzech miesięcy roku kalendarzowego następującego po roku, za który przysługuje to wynagrodzenie, to uprawnieni do ich otrzymania mają prawo domagania się także odsetek z tytułu opóźnienia. Ani uchylenie aktu prawnego, ani też zmiana ustawy nie powodują w tym wypadku utraty prawa dochodzenia roszczeń o te świadczenia (por. sygn. U. 4/99).

Pojęcie "trzynastki" - co podkreślał także Trybunał Konstytucyjny - mieści się w szeroko rozumianym pojęciu wynagrodzenia, gdyż ma charakter stały, jest związane ze stosunkiem pracy, a nadto ustawodawca dla świadczenia tego używa nazwy dodatkowe "wynagrodzenie" roczne (por. sygn. U. 4/99).

"Trzynastki" nie są przywilejami, są natomiast istotnym elementem wynagrodzenia

Skoro "trzynastki" stanowią element wynagrodzenia za pracę i przysługują pracownikom jednostek sfery budżetowej, to nie można wprowadzać wyjątków od takiej zasady, które różnicowałyby w sposób nieuzasadniony pracowników jednostek sfery budżetowej posiadających takie same cechy relewantne. Odmienność taka nie jest uzasadniona w związku z zasadą państwa prawnego. Ustawodawca ma niewątpliwie w odniesieniu do tzw. sfery budżetowej dużą swobodę kształtowania zasad prawnych dotyczących wynagrodzenia (także w odniesieniu do uważanych za relikt przeszłości "trzynastek"). Powinien jednak stanowić prawo, które tworzyć będzie logicznie spójną systemową całość i nie będzie prowadzić do naruszania konstytucyjnie chronionych wartości.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, cechy relewantne pozwalające na wypłatę dodatkowego wynagrodzenia rocznego to status pracownika jednostki sfery budżetowej oraz efektywnie i nienagannie przepracowany okres uprawniający nabycie prawa do dodatkowego wynagrodzenia.

Wyrok TK z dnia 21 lutego 2006 r., K 1/05

Standard: 1726 (pełna treść orzeczenia)