Zapis windykacyjny – zagadnienia intertemporalne
Zapis windykacyjny (art. 981[1] k.c.)
W uchwale z dnia 7 lutego 2014 r., III CZP 95/13 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że skuteczność zapisu windykacyjnego podlega ocenie na podstawie prawa obowiązującego w chwili otwarcia spadku. Do oceny treści testamentu, w tym skuteczności zawartych w nim rozrządzeń, należy stosować prawo obowiązujące w chwili otwarcia spadku. Zdaniem Sądu Najwyższego przyjęciu takiego stanowiska nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że testament został sporządzony przed wejściem w życie noweli, a więc gdy nie obowiązywała jeszcze instytucja zapisu windykacyjnego. Wykładnia testamentu, konieczna do oceny skuteczności ustanowienia zapisu windykacyjnego, powinna bowiem zmierzać przede wszystkim do realizacji celu, jaki pragnął osiągnąć testator. Nie mają decydującego znaczenia obowiązujące instytucje prawne, lecz cel, jaki zamierza osiągnąć.
Uchwała ta spotkała się jednak ze słuszną, zdaniem Sądu Okręgowego, krytyką. Zasadnie wskazuje się w doktrynie, że znaczenie tezy uchwały powinno być ograniczone jedynie do wyjątkowych sytuacji, gdy testator ustanowił zapisy windykacyjne w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego przed dniem wejścia w życie przepisów wprowadzających tę instytucję do polskiego porządku prawnego. O ile trafne jest stwierdzenie, że decydujący powinien być cel spadkodawcy, o tyle nie można przekreślać tego, co spadkodawca wyraził w testamencie. Wprowadzenie zapisu windykacyjnego do polskiego porządku prawnego nie zmieniło treści testamentu. Raz wyrażona wola ustanowienia zapisu o treści zapisu zwykłego, nie może zostać zmieniona przez zmianę otoczenia normatywnego, jeżeli wola ta może być zrealizowana (tak P. K. w glosie krytycznej do Uchwały SN z dnia 7 lutego 2014 r.,III CZP 95/13).
Postanowienie SO w Szczecinie z dnia 30 maja 2016 r., II Ca 1206/15
Standard: 35870 (pełna treść orzeczenia)
Skuteczność zapisu windykacyjnego podlega ocenie na podstawie prawa obowiązującego w chwili otwarcia spadku.
Zgodnie z regułą ogólną wyrażoną w art. LI p.w.k.c. - skuteczność zapisu windykacyjnego podlega ocenie na podstawie prawa obowiązującego w chwili śmierci spadkodawcy, czyli w chwili otwarcia spadku. Dodatkowym argumentem na rzecz tego stanowiska jest art. LXIV p.w.k.c., zgodnie z którym w razie wątpliwości, czy ma być stosowane prawo nowe, czy dotychczasowe, stosuje się prawo nowe. Również w nauce prawa dominuje pogląd, że do oceny treści testamentu, w tym oceny skuteczności zawartych w nim rozrządzeń testamentowych, należy stosować prawo obowiązujące w chwili otwarcia spadku oraz że wniosek taki należy wywieść z regulacji zawartej w art. LI p.w.k.c.
Przyjęciu tego stanowiska nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że testament został sporządzony przed wejściem w życie ustawy nowelizującej, kiedy nie obowiązywała jeszcze instytucja zapisu windykacyjnego. Wykładnia testamentu, konieczna dla dokonania oceny skuteczności ustanowienia zapisu windykacyjnego, powinna bowiem zmierzać przede wszystkim do realizacji celu, jaki pragnął osiągnąć testator. Dla testatora nie mają natomiast decydującego znaczenia obowiązujące instytucje prawne, lecz cel, jaki zamierza osiągnąć. Jeżeli więc dzięki zmianie prawa obowiązującego w chwili sporządzenia testamentu i wprowadzeniu nowych instytucji prawnych, zastosowanie prawa z chwili otwarcia spadku pozwoli utrzymać w mocy dokonane wcześniej rozrządzenia testamentowe, przyjęte rozwiązanie będzie w pełni zgodne z zasadą favor testamenti.
Uchwała SN z dnia 7 lutego 2014 r., III CZP 95/13
Standard: 12942 (pełna treść orzeczenia)