Ochrona pracownika w statucie w rozumieniu art. 9 k. p.

Kodeks pracy określa pewne warunki, jakie statuty muszą spełniać, aby miał do nich zastosowanie art. 9. Po pierwsze, wskazuje ich podstawę prawną - są to wyłącznie akty prawne wydawane na podstawie ustawy. Po drugie, wskazuje ich przedmiot. Statuty - w rozumieniu art. 9 kodeksu pracy - określają prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Statuty stanowią prawo pracy wyłącznie w zakresie, w jakim normują te zagadnienia. Po trzecie, analizowany przepis określa krąg adresatów tych aktów. Z punktu widzenia art. 9 ust. 1 kodeksu pracy znaczenie mają wyłącznie akty adresowane do pracodawcy i zatrudnionych przez niego pracowników. Należy dodać, że w świetle orzecznictwa sądowego, nie jest istotne, jaka jest nazwa danego aktu prawnego. Również akty prawne, które zostały nazwane w inny sposób, mogą stanowić statuty w rozumieniu art. 9 kodeksu pracy.

Należy podkreślić dalej, że ustawodawca konsekwentnie urzeczywistnia zasadę uprzywilejowania pracownika. Postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych, ani postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych. Ponadto w myśl art. 18 kodeksu pracy, postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy.

Postanowienia umów i aktów mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy są nieważne; zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy. W konsekwencji regulaminy i statuty kształtują zakres praw i obowiązków pracowników w granicach wyznaczonych z jednej strony przez kodeks pracy, inne ustawy i akty wykonawcze oraz postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych, a z drugiej strony przez postanowienia umów o pracę lub innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy. Kodeks nie wyklucza zmiany regulaminów i statutów na niekorzyść pracowników pod warunkiem, że wprowadzone rozwiązania pozostaną co najmniej równie korzystne jak przepisy kodeksu pracy, innych ustaw i aktów wykonawczych, postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz postanowienia umów o pracę lub innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy.

W myśl art. 9 ust. 1 kodeksu pracy, zakres terminu "prawo pracy" obejmuje m.in. statuty. W konsekwencji postanowienia kodeksu dotyczące prawa pracy odnoszą się także do statutów. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, taka regulacja nie przesądza jednak, że statuty są źródłem prawa powszechnie obowiązującego. Również fakt, że dany akt został powołany przez sąd jako źródło określonych uprawnień nie przesądza o jego prawotwórczym charakterze. Sens art. 9 polega na nadaniu postanowieniom statutów mocy wiążącej między stronami stosunku pracy i wyłącznie między tymi stronami. Statuty, podobnie jak i regulaminy, wiążą zarówno pracodawcę jak i pracowników. Jednocześnie art. 9 ma znaczenie dla prawa procesowego. Naruszenie wymienionych aktów prawnych może stanowić podstawę kasacji tak jak naruszenie przepisów powszechnie obowiązującego prawa materialnego.

Istotne znaczenie dla oceny charakteru statutów ma specyfika stosunku pracy. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Do istoty stosunku pracy należy zatem wykonywanie pracy pod kierownictwem pracodawcy. Pracownik przy nawiązaniu stosunku pracy wyraża jednocześnie zgodę na kierownictwo pracodawcy. Kierownictwo pracodawcy zakłada możliwość wydawania poleceń pracownikom, zarówno poleceń indywidualnych i konkretnych, jak i poleceń sformułowanych w sposób abstrakcyjny i generalny. Uprawnienia te mogą być wykonywane w różnej formie. Nie można zatem wykluczyć wydawania takich poleceń określonego zachowania się w formie statutów. Statut może zatem nakładać pewne obowiązki na pracowników pod warunkiem, że pozostają one w granicach uprawnień kierowniczych wyznaczonych przez ustawy, inne akty powszechnie obowiązujące, a także przez układy i porozumienia zbiorowe. Postanowienia statutu w zakresie, w jakim nakładają na pracowników obowiązki, które pozostają w zakresie uprawnień kierowniczych zakładu pracy, nie stanowią źródła prawa, gdyż wynikają ze stosunków pracy.

Uprawnienia pracowników pozostają w ścisłym związku z obowiązkiem wykonywania poleceń kierowników zakładów pracy. Statut w zakresie, w jakim dotyczy uprawnień pracowników, stanowi swojego rodzaju formę samozwiązania się określonego podmiotu w stosunkach z pracownikami danego zakładu pracy i nie stanowi źródła prawa w rozumieniu przepisów Konstytucji, pomimo że wiąże strony tych stosunków. Również w tym przypadku obowiązki zakładu pracy mają swoją podstawę w stosunkach pracy.

Wyrok TK z dnia 10 czerwca 2003 r., SK 37/02, OTK-A 2003/6/53, Dz.U.2003/109/1037

Standard: 1711 (pełna treść orzeczenia)