Obalenie domniemania bezprawności naruszenia dobra osobistego

Konieczną przesłankę ochrony z art. 24 k.c. w zw. z art. 300 k.p. stanowi bezprawność działania sprawcy naruszenia dóbr osobistych. Na sprawcy naruszenia spoczywa obowiązek wykazania, iż jego działanie nie było bezprawne. Kodeks cywilny nie zawiera normatywnej definicji ani wykazu okoliczności stanowiących kontratypy, które można skutecznie przeciwstawić ustawowemu domniemaniu bezprawności naruszeń dóbr osobistych. Przyjmuje się jednak powszechnie w judykaturze i nauce prawa, że istnieje kilka okoliczności wyłączających bezprawność działania, określonych jako:

1. działania w ramach porządku prawnego,
2. wykonywanie prawa podmiotowego,
3. ochrona interesu zasługującego na ochronę,
4. zezwolenie uprawnionego,
5. przepisy szczególne, które wyłączają lub ograniczają ochronę dóbr osobistych,
6. sprzeczność żądania ochrony z zasadami współżycia społecznego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 1994 r., I PZP 9/94).

Wyrok SA w Krakowie z dnia 9 listopada 2017 r., III APa 21/17

Standard: 24737 (pełna treść orzeczenia)

Kodeks cywilny nie zawiera normatywnej definicji, ani wykazu okoliczności stanowiących kontratypy, które można skutecznie przeciwstawić ustawowemu domniemaniu naruszenia dóbr osobistych. Przyjmuje się jednak powszechnie w judykaturze i nauce prawa, że należą do nich: działanie w ramach obowiązującej porządku prawnego, włącznie z zasadami współżycia społecznego, wykonywanie prawa podmiotowego w warunkach nie wskazujących na jego nadużycie, zezwolenie (zgoda) zainteresowanego, istnienie innego zasługującego na ochronę interesu, potrzeba ochrony wartości nadrzędnych.

Wyrok SA w Białymstoku z dnia 2 września 2016 r., I ACa 283/16

Standard: 16081 (pełna treść orzeczenia)

Ochrona dóbr osobistych przysługuje jedynie przed działaniem bezprawnym. Przesłanka bezprawności działania jest przesłanką konieczną do udzielenia ochrony o charakterze niemajątkowym. Za bezprawne uważa się każde działanie naruszające dobra osobiste, jeżeli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności usprawiedliwiających tego typu działanie.

Do podstaw wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych zalicza się w pierwszym rzędzie: działanie w ramach porządku prawnego, tj. działanie dozwolone przez obowiązujące przepisy prawa, wykonywanie prawa podmiotowego, zgodę pokrzywdzonego (z zastrzeżeniem uchylenia jej skuteczności w niektórych przypadkach) oraz działanie w obronie uzasadnionego interesu (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 października 1989 r., II CR 419/89, publ. OSP 1990, Nr 11-12, poz. 377).

Generalną zasadą jest wprowadzone w art. 24 § 1 KC domniemanie bezprawności. Dlatego też pozwany w procesie o ochronę dóbr osobistych celem realizacji swojego prawa do obrony ma obowiązek wykazania istnienia okoliczności usprawiedliwiających jego działanie, a więc wyłączających bezprawność. Naruszenie dobra osobistego nie musi być zawinione, ważne natomiast, aby było bezprawne. Jednocześnie naruszenie dobra osobistego stanowi przesłankę do domniemania, że zostało naruszone prawo podmiotowe.

Wyrok SA w Łodzi z dnia 6 października 2014 r., I ACa 429/14

Standard: 16083 (pełna treść orzeczenia)