Przejście hipoteki na rzecz dłużnika osobistego (art. 97 u.k.w.h.)

Zasady przejścia hipoteki na rzecz dłużnika osobistego, który zaspokoił wierzyciela hipotecznego, o ile przysługuje mu roszczenie zwrotne względem właściciela nieruchomości określa art. 97 u.k.w.h. (postanowienie Sądu Najwyższego z 23 czerwca 2010 r., II CSK 20/10, nie publ.).

W postanowieniu z 23 czerwca 2010 r., II CSK 20/10, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że dla uzyskania wpisu wyrażającego przejście hipoteki wnioskodawca musi się legitymować przelewem wierzytelności i zabezpieczającej ją hipoteki (art. 2451 k.c. i art. 79 ust. 2 u.k.w.h.) albo cessio legis na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. lub art. 97 u.k.w.h.

Przepis art. 97 u.k.w.h. jest w stosunku do art. 518 § 1 pkt 1 k.c. przepisem szczególnym i ma zastosowanie wtedy, gdy dłużnikowi, który zaspokoił wierzyciela hipotecznego przysługuje roszczenie zwrotne przeciwko właścicielowi nieruchomości. W celu uzyskania wpisu wyrażającego przejście na tej podstawie hipoteki wnioskodawca powinien wykazać, że spłacił dług, za który odpowiadał całym majątkiem oraz że ma roszczenie zwrotne do właściciela nieruchomości. Gdy określone uprawnienia nabywane są ex lege zbędne jest odwoływanie się do art. 31 ust. 1 i art. 32 ust. 1 u.k.w.h. Wystarczy wykazanie dokumentami we właściwej formie, że zaszły okoliczności objęte dyspozycją normy wiążącej z nimi takie skutki, jak art. 97 u.k.w.h.

Ocena, czy poręczyciel jest dłużnikiem osobistym wierzyciela, którego interes zaspokaja spełniając świadczenie wynikające z zobowiązania, za które poręczył zależy od sposobu zdefiniowania pojęcia „dłużnik osobisty”. W uchwale z 8 sierpnia 2012 r., III CZP 42/12 (OSNC 2013, nr 3, poz. 30), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że jest ono związane z zasadą odpowiedzialności za dług i ma zastosowanie do osoby, która odpowiada za niego całym swoim majątkiem, w opozycji do „dłużnika rzeczowego”, który odpowiada za dług z ograniczeniem do konkretnej rzeczy.

Pojęcie dłużnika osobistego musi być w systemie prawnym rozumiane jednolicie, a to oznacza, że poręczyciel jest dłużnikiem osobistym spłaconego wierzyciela także w rozumieniu art. 97 u.k.w.h. Z tego powodu, w razie spłacenia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką przez poręczyciela nie zachodzi potrzeba uzyskania oświadczenia właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki w celu zabezpieczenia wierzytelności o zwrot poręczycielowi świadczenia, które spełnił na rzecz wierzyciela hipotecznego, stosownie do art. 32 u.k.w.h. (por. też postanowienia Sądu Najwyższego z 23 maja 2002 r., IV CKN 1092/00, OSNC 2003, nr 9, poz. 122, z 13 sierpnia 2008 r., I CSK 50/08, nie publ., z 13 lutego 2009 r., II CSK 452/08, nie publ.).

W postanowieniu z 29 lipca 1998 r., II CKN 864/97 (nie publ.), Sąd Najwyższy podkreślił, że do przelewu wierzytelności hipotecznej nie może dojść bez wpisu zabezpieczającej ją hipoteki na rzecz nabywcy, gdyż także w tym przypadku wpis ma charakter konstytutywny. Wierzytelność identyfikują nie tylko okoliczności przedmiotowe (treść świadczenia), ale i podmiotowe, związane z odpowiedzią na pytanie, kto i od kogo może domagać się świadczenia określonej treści. Wierzyciel, który zaspokoił wierzyciela zabezpieczonego hipotecznie i przez to wstąpił w jego prawa, musi zadbać o ujawnienie w księdze wieczystej na swoją rzecz zabezpieczenia hipotecznego, z którego ma korzystać nabyta przez niego wierzytelność. Na podstawie art. 97 u.k.w.h. należy też wnioskować o miejscu, na którym znajduje się hipoteka dłużnika osobistego, który spłacił zabezpieczoną hipotecznie wierzytelność, a do właściciela nieruchomości przysługuje mu roszczenie zwrotne. Taki dłużnik osobisty wstępuje w miejsce zaspokojonego wierzyciela hipotecznego, co oznacza, że hipoteka, którą przez to nabywa, znajduje się na tej samej pozycji, na której znajdowała się hipoteka zaspokojonego wierzyciela, chyba że zachodzi sytuacja określona w art. 97 zdanie drugie u.k.w.h. W takim przypadku hipoteka wierzyciela hipotecznego zabezpieczająca niezaspokojoną część jego wierzytelności utrzymuje się na pozycji wyżej przed hipoteką, którą nabywa dłużnik osobisty dla zabezpieczenia zaspokojonej części wierzytelności. W razie zatem zaspokojenia wierzyciela hipotecznego przez dłużnika osobistego, któremu przysługuje roszczenie zwrotne wobec właściciela nieruchomości, o kolejności wpisu zabezpieczającej takie roszczenie hipoteki nie należy wnioskować na podstawie art. 12 i 13 u.k.w.h., lecz na podstawie art. 97 u.k.w.h.

Postanowienie SN z dnia 3 marca 2017 r., I CSK 299/16

Standard: 12493 (pełna treść orzeczenia)

Zasady przejścia powstałej uprzednio hipoteki na rzecz dłużnika osobistego, który zaspokoił wierzyciela hipotecznego, o ile przysługuje mu roszczenie zwrotne względem właściciela nieruchomości, reguluje samodzielnie art. 97 KWU. Pojęcie dłużnika osobistego musi być w systemie prawnym rozumiane jednolicie, a to oznacza, że poręczyciel jest dłużnikiem osobistym spłaconego wierzyciela także w rozumieniu tego przepisu. Art. 97 KWU stanowi przy tym samodzielną podstawę prawną cessio legis hipoteki na dłużnika osobistego, o którym w nim mowa (postanowienie Sądu Najwyższego z 23 czerwca 2010 r., II CSK 20/10). Z tego powodu, w razie spłacenia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką przez poręczyciela nie zachodzi potrzeba uzyskania oświadczenia właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki, stosownie do art. 32 KWU (por. też postanowienia Sądu Najwyższego z 23 maja 2002 r., IV CKN 1092/00, OSNC 2003, nr 9, poz. 122, z 13 sierpnia 2008 r., I CSK 50/08, z 13 lutego 2009 r., II CSK 452/08).

W postanowieniu z 23 czerwca 2010 r., II CSK 20/10, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że dla uzyskania wpisu wyrażającego przejście hipoteki wnioskodawca musi się legitymować przelewem wierzytelności i zabezpieczającej ją hipoteki (art. 245[1] KC i art. 79 ust. 2 KWU) albo cessio legis na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 KC lub art. 97 KWU. Przepis art. 97 KWU jest w stosunku do art. 518 § 1 pkt 1 KC przepisem szczególnym i ma zastosowanie wówczas, gdy dłużnikowi, który zaspokoił wierzyciela hipotecznego przysługuje roszczenie zwrotne przeciwko właścicielowi nieruchomości. W celu uzyskania wpisu wyrażającego przejście hipoteki na tej podstawie wnioskodawca powinien więc wykazać, że spłacił dług, za który odpowiadał całym majątkiem oraz że ma roszczenie zwrotne do właściciela nieruchomości. Gdy określone uprawnienia nabywane są ex lege zbędne jest odwoływanie się do art. 31 ust. 1 i 32 ust. 1 KWU. Wystarczy wykazanie dokumentami we właściwej formie, że zaszły okoliczności objęte dyspozycją normy wiążącej z nimi takie skutki, jak art. 97 KWU.

Na podstawie art. 97 KWU należy też wnioskować o miejscu, na którym znajduje się hipoteka dłużnika osobistego, który spłacił zabezpieczoną hipotecznie wierzytelność, a do właściciela nieruchomości przysługuje mu roszczenie zwrotne. Taki dłużnik osobisty wstępuje w miejsce zaspokojonego wierzyciela hipotecznego, co oznacza, że hipoteka, którą przez to nabywa znajduje się na tej samej pozycji, na której znajdowała się hipoteka zaspokojonego wierzyciela, chyba że - jak w niniejszej sprawie - zachodzi sytuacja określona w art. 97 zdanie drugie KWU. W takim przypadku hipoteka wierzyciela hipotecznego zabezpieczająca niezaspokojoną część jego wierzytelności utrzymuje się na pozycji wyżej przed hipoteką, którą nabywa dłużnik osobisty dla zabezpieczenia zaspokojonej części wierzytelności. W razie zatem zaspokojenia wierzyciela hipotecznego przez dłużnika osobistego, któremu przysługuje roszczenie zwrotne wobec właściciela nieruchomości o kolejności wpisu zabezpieczającej takie roszczenie hipoteki nie należy wnioskować na podstawie art. 12 i 13 KWU, lecz na podstawie art. 97 KWU.

Postanowienie SN z dnia 9 września 2016 r., V CSK 30/16

Standard: 16855 (pełna treść orzeczenia)