Zanieczyszczenie środowiska przez nieodpowiednie postępowanie z odpadami (art. 182 k.k. i art. 183 k.k.)
Przestępstwa przeciwko środowisku (art. 181 k.k. – 188 k.k.) Nieodpowiednie postępowanie z odpadami lub substancjami (art. 183 k.k.)
Odpowiedzialności z przepisów art. 182 § 1 k.k., ale i art. 183 § 1 k.k. podlegać będzie ten, kto narazi środowisko na niebezpieczeństwo (podkreślenie SA). O odpowiedzialności karnej przesądzi ustalone potencjalne zagrożenie dla chronionych dóbr, związane z rodzajem i rozmiarem wprowadzonych do wody, powietrza lub ziemi zanieczyszczeń, nie jest natomiast niezbędne, by opisany w znamionach stan zagrożenia w istocie powstał (Grzegorz Bogdan (w:), Andrzej Zoll (red:) Kodeks Karny, część szczególna, t. II, komentarz do art. 117-277, teza 6. do art. 182, s. 555, zob. także Ochrona środowiska w nowym prawie karnym, cz. II: Prawnokarna ochrona przed zanieczyszczeniami, odpadami i promieniowaniem Wojciech Radecki 1998, MOP 1998, Nr 1, str. 1, teza 4).
Uwzględniając materiał dowodowy wskazujący na ilość zgromadzonych na dzierżawionym terenie odpadów możliwość zagrożenia dóbr prawnych chronionych tym przepisem jawi się jako bardzo wysoce prawdopodobna. Zachowanie oskarżonego z uwagi na rodzaj tych odpadów, ich ilość, brak przygotowania podłoża do ich przechowywania, kilkuletni czas składowania tych odpadów, brak zabezpieczeń przed ich przenoszeniem wskutek warunków atmosferycznych, nie uczynienie niczego, aby je z tego terenu zabrać i przerobić, dalsze zwożenie odpadów mimo zobowiązania nie czynienia tego - w przekonaniu składu Sądu obecnie analizującego trafność rozstrzygnięcia pierwszoinstancyjnego - wypełnia nie tylko część dyspozytywną przepisu art. 183 § 1 k.k., ale nie może być wątpliwości, co do tego, że naruszona została także norma art. 182 § 1 k.k.
Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 21 września 2017 r., II AKa 236/17
Standard: 12330 (pełna treść orzeczenia)
Nie ulega wątpliwości, że - w wersji przepisu art. 182 k.k. obowiązującej do 12 lipca 2007 r. i zarzuconej oskarżonemu - samo zanieczyszczenie wody, powietrza lub ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym nie wyczerpało znamion przewidzianego w nim przestępstwa, bowiem zaistniało ono dopiero wówczas, gdy ze względu na ilość lub postać substancji albo promieniowania jonizującego, którymi tego zanieczyszczenia dokonano, mogło to zagrażać życiu lub zdrowiu wielu osób lub spowodować zniszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach. Podobnie zatem jak i w obecnym brzmieniu tego przepisu, oczywistym warunkiem penalizacji zachowań w nim określonych jest, aby "ilość lub postać" szkodliwych substancji lub promieniowania jonizującego była na tyle znaczna ("ilość"), lub tego rodzaju ("postać"), iż spowodowane przez nie zanieczyszczenie mogło wywołać te wymagane, a wskazane już następstwa.
Wykładnia językowa znamion przedmiotu czynności sprawczej tego występku nie pozostawia wątpliwości, co do tego, iż ustawodawca w żaden dodatkowy sposób nie doprecyzował "ilości" tej substancji, którą następuje "zanieczyszczenie" wody, powietrza lub ziemi. Wymaga wyłącznie tego, aby była ona taka, aby spowodowane przez nią zanieczyszczenie mogło wywołać wskazane w dyspozycji tego przepisu skutki. Wystarczające i istotne - zwłaszcza w realiach rozpoznawanej sprawy - jest zatem to, aby dana substancja wystąpiła w takiej ilości lub takiej postaci, że może te skutki powodować. A to jest możliwe zarówno przez użycie odpowiednio większej ilości substancji mniej niebezpiecznej, jak i zastosowanie, co prawda małej ilości, za to substancji o większym stopniu niebezpieczeństwa dla środowiska. Takie rozumienie znaczenia znamienia "ilości" zanieczyszczającej substancji zawartego w treści przepisu art. 182 k.k. jest też zgodne z ratio legis tej regulacji. Skoro jej celem (podobnie jak i pozostałych przepisów zawartych w rozdziale XXII Kodeksu karnego) jest zapewnienie - i to w możliwie najszerszym wymiarze - ochrony przed zanieczyszczeniami i promieniowaniem trzech podstawowych elementów środowiska: wody, powietrza i powierzchni ziemi, to wprowadzenie jeszcze dodatkowych (stricte "wagowych") wymogów penalizacji, co do ilości substancji powodujących te zanieczyszczenia i - co więcej - uzależnienie jej od ich skrupulatnego wyliczenia (tak jak to in concreto oczekiwał Sąd meriti) z pewnością nie służyłoby realizacji tych pierwotnych założeń. Co więcej, nawet w sytuacjach niewielkich, ale wysoce niebezpiecznych dla środowiska ilości tychże substancji - by je wręcz niweczyło. Tymczasem niezależnie od regulacji unijnych i potrzeby wdrażania przez Polskę postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/99/WE z 19 listopada 2008 r. w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne (Dz.Urz.UE.L Nr 328, s. 28), nie ulega wątpliwości, że przepis art. 182 k.k. jest przejawem realizacji obowiązków nałożonych przez art. 74 Konstytucji RP na władzę publiczną w zakresie prowadzenia takiej polityki, która zapewnia bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
Wszystkie te względy wskazujące na szeroki przedmiot ochrony omawianej regulacji, (którym jest środowisko przyrodnicze - naturalne) tym bardziej przemawiają za tym, by zawsze ową ilość, wymaganych dla bytu występku z art. 182 k.k., substancji, rozpatrywać w odniesieniu do konkretnych ujawnionych okoliczności i w oparciu o nie ustalać, czy w tym ocenianym przypadku była ona już taka (na tyle znaczna), by wywołać przewidziane w tym przepisie skutki. A to - przy spełnieniu pozostałych znamion - będzie wystarczające do przypisania sprawstwa tego przestępstwa (por. J. Sobczak (w:) Kodeks karny. Komentarz pod red. R.A. Stefańskiego, System Legalis, 2014; P. Nalewajko (w:) Kodeks karny. Część szczególna. Tom I pod red. M. Królikowskiego i R. Zawłockiego, Warszawa, 2013 s. 463; G. Bogdan (w:) Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz LEX pod red. A. Zolla, Tom II, 4 wydanie, s. 554; W. Radecki (w:) Kodeks karny. Część szczególna. Tom I Komentarz pod red. A. Wąska i R. Zawłockiego, 4 wydanie, s.770-774; AQ. Marek, Komentarz Kodeks karny, 5 wydanie, s. 428-429; M. Szwarczyk, Kodeks karny. Komentarz pod red. T. Bojarskiego. wydanie 6, s. 466-469; W. Radecki, Ochrona środowiska w nowym prawie karnym, cz. II: Prawnokarna ochrona przed zanieczyszczeniami, odpadami i promieniowaniem, Monitor Prawniczy 1/1998, s.14-15; R. Dębski, Przestępstwa przeciwko środowisku w nowym polskim kodeksie karnym, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego, 1999, nr 10, s. 4-5; W. Radecki, Przestępstwa przeciwko środowisku. Rozdział XXII Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 2001, s. 107-109; L. Mering, Ochrona środowiska w nowym kodeksie karnym, GSP, Tom IV, 1999, s 131-132).
Zabronione zachowanie sprawcy czynu z art. 183 § 1 k.k. zostało określone przez ustawodawcę wielowariantowo. Zgodnie z dyspozycją tego przepisu zachowanie sprawcy ma polegać na sprzecznym z prawem (wbrew przepisom) składowaniu, usuwaniu, przetwarzaniu, dokonywaniu odzysku, unieszkodliwianiu albo transportowaniu odpadów lub substancji. Dla odpowiedzialności karnej z tego przepisu niezbędne będzie stwierdzenie, że zabronione postępowanie sprawcy z odpadami i substancjami (z uwagi na "warunki" lub "sposób") stwarza stan zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka lub może spowodować zanieczyszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach. Wymagane znamiona normatywne nie odnoszą się zatem do ilości odpadów i ta dla możliwości przypisania sprawstwa tego występku nie ma znaczenia.
Wyrok SN z dnia 15 stycznia 2015 r., V KK 361/14
Standard: 13420 (pełna treść orzeczenia)