Dotacje celowe

Dotacja celowa na zadanie własne nałożone obligatoryjnie przez ustawę ma pewne zalety z punktu widzenia standardów wymaganych w świetle art. 167 ust. 1 i 4 Konstytucji. Zapewnia ona bowiem większą transparentność ustroju finansowego państwa. Każde ustawowe nałożenie nowych, prawnie zdeterminowanych i szczegółowych zadań na samorząd, które połączone jest z dotacją celową, związaną z dodatkowymi czy akcydentalnymi wymaganiami co do sposobu czy jakości wykonania zadania, pozwala ocenić, z punktu widzenia art. 167 ust. 4 Konstytucji, czy środki przyznane na ten cel corocznie przez władze centralne w ustawie budżetowej są odpowiednie do zakresu jej współodpowiedzialności. Wadą tego rodzaju konstrukcji jest uzależnienie samorządu od władz centralnych, które w ten sposób nabywają prawo nadzoru nad sposobem wykorzystania dotacji, a przez to też wykonania samego zadania. W ten sposób organy lokalne stają się bezpośrednio "pasem transmisyjnym" celów polityki organów i władz centralnych. Oczywiście wyposażenie samorządu w dodatkowe źródła dochodów własnych w związku z przejęciem tego rodzaju zadań - tak jak to miało miejsce w badanej sprawie - ma więcej zalet z punktu widzenia modelowego. Odpowiada bowiem zasadzie: rozszerzonemu zakresowi obligatoryjnych zadań własnych towarzyszyć winno rozszerzenie źródeł dochodów własnych. Jednak taki wybór łączy się zawsze z ryzykiem, iż rzeczywista wielkość wpływów z nowo przekazanych źródeł dochodów własnych nie będzie odpowiednia do realnego wzrostu kosztów zadań. Istnieje także "ryzyko" po stronie ustawodawcy, jeśli następnie okaże się, że (jego zdaniem) wyposażenie w dodatkowe dochody własne, w relacji do już istniejących, było nadmierne lub wręcz niepotrzebne. Wybór zatem sposobu finansowania obligatoryjnych zadań własnych to wybór modelu ustrojowego pozostający w gestii swobody politycznej ustawodawcy - tak długo, jak długo zadaniu można przypisać cechy zadania własnego.

Wyrok TK z dnia 25 lipca 2006 r., K 30/04, OTK-A 2006/7/86, Dz.U.2006/141/1011

Standard: 78 (pełna treść orzeczenia)

Aktualna Konstytucja zawiera rozwinięcie i uszczegółowienie gwarancji finansowych dla gmin. W tym sensie ,znaczenie gwarancyjne ma nie tylko art. 167 ust. 1 i 4, ale i art. 167 ust. 2, który wymieniając dotacje celowe z budżetu państwa jako dochody gmin miał na celu zagwarantowanie im również pewnych uprawnień do tych dotacji. Trudno bowiem zakładać, iż wymienienie w Konstytucji określonych tytułów prawnych dochodów samorządu ma charakter jedynie informacyjny, a nie gwarancyjny. Nie oznacza to oczywiście, iż art. 167 ust. 2 Konstytucji wymienia wszystkie rodzaje dotacji celowych, które przyznane być mogą gminom z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych. W artykule tym chodzi tylko o te rodzaje dotacji celowych z budżetu państwa, z których przyznaniem łączą się określone gwarancje. Możliwość istnienia innych, niż wymienione w Konstytucji rodzajów dochodów; w tym dotacji celowych uznaniowych, z budżetu państwa, czy państwowych funduszy celowych jest oczywista - jeśli są one określone ustawowo. Chodzi zatem w Konstytucji o tego rodzaju dotacje celowe, które określane być winny w corocznych ustawach budżetowych, skoro ich przyznanie z budżetu państwa łączyć się ma z pewnymi gwarancjami dla gmin. Oczywiście stopień "związania" przy określaniu wysokości tych dotacji celowych, o których mowa w art. 167 ust. 2, może być różny. Są one bowiem w świetle art. 167 ust. 2 taką konstrukcją, którą odróżniać należy z jednej strony od subwencji, z drugiej zaś od tzw. uznaniowych dotacji celowych, które mogą, lecz nie muszą być określone w budżecie państwa jako, że nie łączą się z nimi gwarancje przyznania. O ile subwencja ogólna kreuje publiczne prawo podmiotowe do świadczenia z budżetu państwa, tak że gmina może dochodzić na drodze sądowej należnego świadczenia oraz badać zgodność z prawem aktu przekazania tej subwencji, o tyle zawarcie w ustawie budżetowej kwot dotacji celowych o charakterze uznaniowym nie kreuje kompetencji, służących zapewnieniu gminie, że dotacja zostanie określona w budżecie, w odpowiedniej wysokości, a następnie przekazana z zachowaniem stosownych terminów.

Wprawdzie aktualna Konstytucja daje priorytet tym wartościom konstytucyjnym, które wspierają swobodę polityczną Sejmu przy uchwalaniu budżetu, wyrażającą się m.in. w tzw. wydatkach niezwiązanych to jednak, określając cechy dotacji celowych, o których mowa w art. 167 ust. 2 Konstytucji mieć należy na uwadze to, że z przyznaniem dotacji celowych, o których mowa w art. 167 ust. 2 łączyć się muszą jakieś uprawnienia gmin, choć nie mogą być one porównywalne do uprawnień związanych z subwencją ogólną. Zatem założyć należy, iż dotacje celowe na zadania własne, o których mowa w art. 167 ust. 2 to takie, które winny być określane (uwzględniane) w corocznych ustawach budżetowych ze względu na charakter obligatoryjnego zadania własnego, jeśli z charakteru tego wypływa współodpowiedzialność państwa za jego pełne, jednolite i nieprzerwalne wykonywanie w skali kraju.

Wyrok TK z dnia 26 listopada 2001 r., K 2/00, OTK 2001/8/254, Dz.U.2001/138/1566

Standard: 79 (pełna treść orzeczenia)