Rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nierównych udziałów (redakcja orzeczenia i środki ochrony prawnej)

Uczestnik postępowania może zaskarżyć apelacją postanowienie w sprawie o podział majątku wspólnego także wtedy, gdy sąd nie zamieści w nim wyodrębnionego redakcyjnie rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym.

Materialnoprawną podstawą określenia wysokości udziałów małżonków w majątku wspólnym jest art. 43 § 1 k.r.o. Przepis ten stanowi, że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, ale - na podstawie § 2 art. 43 k.r.o. - z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do jego powstania, a kryteria, które są istotne dla rozstrzygnięcia o takim żądaniu zostały przez ustawodawcę oznaczone w § 3 art. 43 k.r.o. Zastosowanie tych przepisów jest możliwe wtedy, gdy ustaje łącząca małżonków wspólność ustawowa i trwa do momentu podziału majątku wspólnego.

Nie jest możliwe podzielnie majątku wspólnego małżonków bez zajęcia stanowiska co do ich udziałów w nim, a to oznacza, że w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej sąd dokonuje podziału i rozliczenia małżonków przyjmując, iż są one równe (art. 43 § 1 k.r.o.), chyba że któraś ze stron zgłosi wniosek o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym (art. 43 § 2 i 3 k.r.o.). Takie żądanie może być dochodzone samodzielnie, w procesie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2012 r., II CSK 259/12, OSNC 2013, nr 7-8, poz. 92), ale jeśli zostanie wszczęte postępowanie o podział majątku wspólnego małżonków, to rozstrzygnięcie o nim nie może nastąpić poza tym postępowaniem. Po zakończeniu postępowania o podział majątku wspólnego nie jest już dopuszczalne prowadzenie postępowania zmierzającego do rozstrzygnięcia o nierównych udziałach małżonków w majątku wspólnym (art. 618 § 3 w związku z art. 567 § 3 i art. 688 k.p.c.).

Z powyższego wynika, że żądanie ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym jest przez ustawodawcę traktowane w sposób zbliżony do żądań zmierzających do zlikwidowania sporów o prawo własności, prawo żądania zniesienia współwłasności, o roszczenia wynikające z posiadania rzeczy wspólnych, pobranych z nich pożytków i innych przychodów, poczynionych na nie nakładów oraz spłaconych długów (art. 618, 686 i 688 k.p.c.). Nie zmienia to faktu, że rozstrzygnięcie o ustaleniu nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym determinuje wszystkie pozostałe rozstrzygnięcia w sprawie o podział majątku, a jeśli nie zgłoszono wniosku mającego oparcie w art. 43 § 2 i 3 k.r.o. albo jeśli sąd nie znajdzie podstaw do określenia wysokości udziałów małżonków w dzielonym majątku jako nierównych, to musi je oznaczyć z odwołaniem się do zasady wynikającej z art. 43 § 1 k.r.o.

Orzeczenie sądu ustalające nierówne udziały małżonków w majątku wspólnym ma charakter konstytutywny, a o ile zapadnie, to determinuje inny sposób rozliczeń między małżonkami z majątku wspólnego niż konieczny do zastosowania przy założeniu, że w relacjach między nimi ma obowiązywać zasada wyrażona w art. 43 § 1 k.r.o.

Nie ma wątpliwości co do tego, że sąd powinien wypowiedzieć się o wniosku o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym pozytywnie lub negatywnie w samej sentencji postanowienia działowego, chyba że na podstawie art. 567 § 2 k.p.c. wydaje co do tej kwestii postanowienie wstępne. Jeśli sąd uznaje wniosek o ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym za bezzasadny, to powinien go oddalić (art. 325 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), ale merytorycznie do tego samego rezultatu prowadziłaby wypowiedź sądu, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe. Skoro tak, to za wypowiedź sądu o sposobie podejścia do wniosku o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym można uznać określony sposób zadysponowania tym majątkiem i rozliczenie stron według przyjętej zasady co do wysokości ich udziałów w nim, na przykład według zasady, że udziały te są równe, jak o tym stanowi art. 43 § 1 k.r.o. Trudno bowiem twierdzić, że sąd nie odniósł się do kwestii wysokości udziałów małżonków w majątku wspólnym, skoro podzielił między nimi majątek i rozliczył strony według określonego założenia co do wysokości ich udziałów w dzielonym majątku. Gdyby któraś ze stron wystąpiła w takim przypadku z wnioskiem o uzupełnienie postanowienia działowego o rozstrzygnięcie w przedmiocie wysokości udziałów małżonków w majątku wspólnym, to treść postanowienia odnoszącego się do takiego wniosku byłaby zdeterminowana treścią już wydanego postanowienia działowego. Sąd nie mógłby go rozpoznać w sposób prowadzący do kolizji z już wydanym orzeczeniem działowym, które zapadło według pewnego zamysłu na temat wysokości udziałów małżonków w majątku wspólnym.

Reasumując trzeba stwierdzić, że ocena zasadności wniosku o ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym powinna być zamieszczona w wyodrębnionej redakcyjnie części orzeczenia o podziale majątku wspólnego, niemniej jednak w przypadkach, gdy sąd nie zadba o poprawne redakcyjnie zbudowane sentencji postanowienia działowego, można ją wyprowadzić - jako wyrażoną implicite - z kolejnych części takiego postanowienia. Nie ma wówczas potrzeby występowania z wnioskiem o uzupełnienie postanowienia o rozstrzygnięcie w przedmiocie wysokości udziałów małżonków w majątku wspólnym, a stanowisko sądu co do wysokości ich udziałów w dzielonym majątku można podważać apelacją.

Postanowienie SN z dnia 13 maja 2016 r., III CZP 6/16

Standard: 12251 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy