Bank jako uczestnik postępowania o podział majątku

Zgodnie z tezą uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 1995 r., III CZP 34/95 wierzyciel jednego z małżonków może być uczestnikiem postępowania w sprawie o podział ich majątku wspólnego. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy podkreślił, że sprawy tego rodzaju, po ustaniu wspólności, gdy do majątku wspólnego stosuje się, zgodnie z art. 46 k.r.o., odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych, są nie tylko sprawami ze stosunków rodzinnych, co mogłoby wyłączać dopuszczenie do udziału w nich osób trzecich, ile sprawami regulowanymi przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wskazał, że stanowiska odmiennego, od przyjętego w sentencji omawianej uchwały, nie można byłoby w żadnym wypadku wyprowadzić z treści uchwały z dnia 19 grudnia 1973 r. III CZP 65/73. Wypowiedziany w tamtej uchwale pogląd negatywny co do możliwości wystąpienia dłużnika wierzytelności wchodzącej w skład majątku wspólnego w charakterze uczestnika postępowania uzasadniony został nie charakterem sprawy, lecz wyraźnie brakiem interesu prawnego po stronie dłużnika wierzytelności. Wynika to jednoznacznie z zawartego w uzasadnieniu tej uchwały stwierdzenia, że przyznanie wierzytelności jednemu z małżonków nie narusza w niczym praw dłużnika.

Z punktu widzenia interesu banku nie jest bez znaczenia sposób podziału nieruchomości zastosowany przez sąd tzn. to, czy sąd przyzna nieruchomość jednemu z byłych małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego, czy też nieruchomość zostanie sprzedana w drodze licytacji publicznej stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego (art. 1066 w zw. z art. 1071 k.p.c. w zw. z art. 212 § 2 k.c.). Prawo do zaspokojenia się z uzyskanej w wyniku sprzedaży nieruchomości kwoty ma nie tylko wierzyciel hipoteczny dochodzący zaspokojenia, ale również inne osoby wymienione w art. 1036 k.p.c. Kolejność ich zaspokojenia reguluje art. 1025 k.p.c. Może się wiec okazać, że bank będący wierzycielem hipotecznym nie uzyska w wyniku sprzedaży nieruchomości obciążonej hipoteka kwoty udzielonego kredytu. Nadto zgodnie z art. 1003 § 2 k.p.c. na podstawie samego postanowienia o przysądzeniu własności wykreśla się wszystkie hipoteki obciążające nieruchomość, jeżeli w postanowieniu stwierdzono zapłacenie przez nabywcę całej ceny nabycia gotówką. Bank jest zatem zainteresowanym w rozumieniu art. 510 k.p.c. wówczas, gdy sąd uzna, iż najwłaściwszym sposobem zniesienia współwłasności jest sprzedaż licytacyjna nieruchomości. W takiej sytuacji sąd powinien wezwać wierzyciela hipotecznego do udziału w sprawie (art. 510 § 2 k.p.c.). W zależności od stanowiska banku sąd może jednak przyznać nieruchomość jednemu z byłych małżonków, jeżeli bank zgodzi się na zmianę umowy kredytowej i zwolnienie z długu drugiego małżonka lub w razie braku takiej zgody dokonać sprzedaży licytacyjnej nieruchomości. W omawianej sytuacji sprzedaż licytacyjna będzie uzasadniona i celowa, o ile nie będzie się temu sprzeciwiać dobro małoletnich dzieci stron, które sąd powinien uwzględnić przy zniesieniu współwłasności praw, których przedmiotem jest prawo do mieszkania, gdy bank nie zgadza się na zwolnienie jednego z małżonków z długu z tytułu zaciągniętego kredytu, a jeden z małżonków sprzeciwia się przyznaniu nieruchomości jednemu z nich, przy dalszym trwaniu zobowiązania obojga małżonków wobec banku. Sąd nie może "zmuszać" jednego z byłych małżonków, aby przez czas spłaty kredytu hipotecznego, wynoszący kilkadziesiąt lat pozostawał w niepewności, czy bank nie zwróci się przeciwko niemu o zapłatę rat tego kredytu.

Bank nie ma natomiast interesu we wzięciu udziału w sprawie o podział majątku wspólnego, jeżeli następuje przyznanie nieruchomości jednemu z małżonków, a umowę kredytu zawarli oboje małżonkowie jako dłużnicy solidarni. Podobnie brak jest interesu prawnego wierzyciela hipotecznego (banku) w sytuacji, gdy dochodzi do podziału fizycznego nieruchomości. Zgodnie bowiem z art. 76 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.) w razie podziału nieruchomości hipoteka obciążająca dotychczas nieruchomość obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział (hipoteka łączna).

Postanowienie SN z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP 103/09

Standard: 12141 (pełna treść orzeczenia)