Przeszkody małżeńskie
Podstawy i tryb unieważnienia małżeństwa (art. 17 k.r.o.)
Poszczególne systemy prawne, w tym polski, zakazują zawierania związków małżeńskich przy zaistnieniu określonych stanów faktycznych, które według poglądów panujących w danym społeczeństwie i czasie wykluczają prawidłowe powstanie i właściwe funkcjonowanie małżeństwa i opartej na nim rodziny (zob. uchwałę SN z 9 maja 2002 r., III CZP 7/02).
W polskim prawie rodzinnym tradycyjnie istnieją tzw. zakazy zawarcia małżeństwa ze względu na wystąpienie następujących przeszkód:
- wieku - braku pełnoletności,
- bigamii - pozostawania w związku małżeńskim,
- pokrewieństwa lub powinowactwa w określonym stopniu, i
- stnienia stosunku przysposobienia,
- ubezwłasnowolnienia całkowitego i wreszcie "choroby psychicznej" lub "niedorozwoju umysłowego".
Katalog zakazów małżeńskich nie ma charakteru przypadkowego. Wymienione przeszkody małżeńskie zostały uznane za konieczne przez ustawodawcę, aby rodzina zbudowana na związku małżeńskim dawała szanse optymalnego realizowania funkcji prokreacyjnej i opiekuńczosocjalizacyjnej.
Wyrok TK z dnia 22 listopada 2016 r., K 13/15
Standard: 1652 (pełna treść orzeczenia)
Niezależnie od przesłanek zawarcia małżeństwa, których prawna doniosłość polega na tym, że w razie ich niespełnienia małżeństwo w ogóle nie zostaje zawarte, poszczególne systemy prawne zakazują zawierania związków małżeńskich przy zaistnieniu pewnych stanów faktycznych, które według poglądów panujących w danym społeczeństwie wykluczają prawidłowe powstanie i właściwe funkcjonowanie małżeństwa.
Prawna doniosłość zakazów zawierania małżeństwa przez pewne osoby lub między pewnymi osobami polega na tym, że zawarte wbrew nim małżeństwo może ulec unieważnieniu, dopóki to jednak nie nastąpi, dopóty małżeństwo to jest w pełni skuteczne.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie określa przesłanek unieważnienia małżeństwa. Ustawowy zwrot "nie może zawrzeć małżeństwa" (por. art. 10-16 k.r.o.) wskazuje, że chodzi o zakaz zawarcia małżeństwa, przeszkodę do jego zawarcia. Mamy tu więc do czynienia z przesłanką nieważności małżeństwa, a nie z przesłanką jego ważności, gdyż małżeństwo zawarte wbrew tej przesłance jest ważne, a jedynie może być unieważnione, przy czym w niektórych przypadkach możliwa jest jego konwalidacja. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, tak jak uprzednio kodeks rodzinny, zrezygnował z wyodrębnienia kategorii zdolności do zawarcia małżeństwa.
W piśmiennictwie trafnie podkreśla się, że wprowadzanie pojęcia zdolności do zawarcia małżeństwa jest zbędne, ponieważ zagadnienie takiej zdolności jest na gruncie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego bezprzedmiotowe. Nie chodzi bowiem w żadnym wypadku o zdolność do zawarcia małżeństwa, lecz wyłącznie o ewentualne podstawy unieważnienia małżeństwa zawartego, a więc ważnego.
Dominujący w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym postulat minimalizacji zakazów zawierania małżeństw oraz trwałości małżeństw już zawartych, stanowi realizację zasady szczególnej ochrony rodziny, zawartej w art. 18 i 71 Konstytucji oraz w przepisach kodeksu. Ochrona ta obejmuje także interes dzieci urodzonych w związku małżeńskim, zawartym przy istnieniu usuwalnej przeszkody, lecz bez wymaganego zezwolenia, którego nie chroni wystarczająco zastrzeżenie zawarte w art. 21 k.r.o., że do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunku małżonków do wspólnych dzieci, stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie.
Odmiennie niż przy rozwodzie, sąd nie może uznać żądania unieważnienia małżeństwa za niedopuszczalne, jeżeli wskutek tego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci stron.
Uchwała SN (7) SN z dnia 9 maja 2002 r., III CZP 7/02
Standard: 28957 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 56644