Przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę (art. 33 pkt 2 k.r.o.)
Przedmioty majątkowe wchodzące w skład majątku osobistego (art. 33 k.r.o.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
W praktyce orzeczniczej przyjmuje się, że jeśli pieniądze uzyskane w wyniku umowy darowizny zostały przeznaczone w całości i części na zakup wspólnej nieruchomości dla małżonków, to fakt ten determinuje ocenę dokonanego nieodpłatnego przysporzenia na rzecz obojga, a nie tylko jednego z małżonków, stronę umowy darowizny. Oczywiście nie można wykluczyć, że właśnie taka – w konkretnym przypadku – jest wola darczyńcy. Rozumowanie to logicznie prowadzi do woli darczyńcy i ewentualnego obalenia domniemania ustawowego. Można, w tym miejscu zaryzykować twierdzenie, że chęć wsparcia bliskiego (dziecka, siostry, brata) w jego staraniach w zdobyciu własnego mieszkania spowodują, że nabyta w trakcie trwania ustawowej wspólności małżeńskiej nieruchomość wejdzie do majątku wspólnego, ale nie oznacza to i nie musi oznaczać, że także darowizna uczyniona została na rzecz tego majątku. Jeśli więc istotna jest wola darczyńcy to w niniejszej sprawie darczyńca A. O. wyraźnie stwierdziła, że jej wolą było obdarowanie syna, a nie obojga małżonków.
W przekonaniu Sądu dowodem na okoliczność, iż wolą obdarowującego było obdarowanie obojga małżonków nie może być fakt złożenia przez wnioskodawczynię i uczestnika oświadczenia przed notariuszem, iż nabycia dokonują za pieniądze pochodzące z ich majątku wspólnego. Skoro decydującą w tym przypadku jest wola obdarowującego, oświadczenia złożone przez strony uczestniczące w zawarciu umowy zakupu nieruchomości o tym z jakiego majątku pochodzą pieniądze na zakup nie stanowią wystarczającego dowodu na obalenie domniemania wynikającego z art. 33 pkt 2 k.r.o.
Postanowienie SR w Ostrowi Mazowieckiej z dnia 9 września 2015 r., I Ns 60/15
Standard: 12271 (pełna treść orzeczenia)
Przedmioty nabyte przez dziedziczenie (art. 33 pkt 2 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym do 19 maja 2005 r.) stanowią majątek odrębny małżonka będącego spadkobiercą, niezależnie od źródła pochodzenia środków przeznaczonych na dopłatę lub spłatę.
Przedmioty uzyskane przez małżonka w wyniku działu spadku, dokonanego w czasie trwania wspólności ustawowej, należą do jego majątku odrębnego, bez względu na obciążenie małżonka dopłatą lub spłatą, chyba że spadkodawca inaczej postanowił. Użyte w art. 33 pkt 2 k.r.o. sformułowanie "przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie" interpretować należy przy uwzględnieniu reguł wynikających ze spadkobrania.
Istota problemu związana jest z wykładnią wyodrębnienia tej masy majątkowej, która nie jest objęta wspólnością majątkową, a dotyczy przedmiotów nabytych przez dziedziczenie. Tak w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i w doktrynie prezentowane są przeciwstawne stanowiska. Według jednego z nich - prawa nabyte przez dziedziczenie nie mogą przekraczać udziału w spadku. Druga grupa poglądów przyjmuje, że "nabyte przez dziedziczenie" są wszystkie przedmioty (prawa) majątkowe, które należały do spadkodawcy, nawet jeśli przekraczały udział spadkobiercy i został on zobowiązany do dokonania dopłat lub spłat na rzecz pozostałych spadkobierców. Pierwsze wyrażone zostało w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1989 r., III CZP 80/89, w której przyjęto, że udziały nabyte od spadkobierców w postępowaniu o dział spadku przez jednego z małżonków ze wspólnie osiąganych dochodów, w czasie trwania wspólności ustawowej, wchodzą do dorobku małżonków. Zapatrywanie to oparte zostało na zasadzie przewidzianej w art. 32 § 1 k.r.o., skoro do nabycia dochodzi, przez dokonanie spłaty lub dopłaty z majątku wspólnego na majątek przekraczający udział w spadku jednego z małżonków. Podkreślono odpłatny charakter tego nabycia od współspadkobierców, a nie od spadkodawcy i uszczuplenie substancji dorobku na pokrycie spłaty lub dopłaty.
Z kolei w uchwale z dnia 28 września 2001 r., III CZP 52/01 Sąd Najwyższy uznał, że przedmioty uzyskane przez małżonka w wyniku działu spadku, dokonanego w czasie trwania wspólności ustawowej, należą do jego majątku odrębnego, bez względu na obciążenie małżonka dopłatą lub spłatą, chyba że spadkodawca inaczej postanowił. Stanowisko to przyjmuje, że wszystko co małżonek nabywa ze spadku, nawet spłacając współspadkobierców, traktować należy jako nabyte bezpośrednio od spadkodawcy. W razie przeznaczenia na spłatę środków pochodzących z majątku wspólnego interes drugiego małżonka nie dozna uszczerbku, ponieważ środki te traktować należy jako nakłady z majątku wspólnego na majątek odrębny, a zwrotu ich może on dochodzić na podstawie art. 45 § 1 k.r.o. Podkreślił również Sąd Najwyższy, że za tym stanowiskiem przemawia także potrzeba stworzenia jasnego stanu prawnego, wywołanego następstwem prawnym.
Również w doktrynie, w ramach wyjaśniania znaczenia zawartego w art. 33 pkt 2 k.r.o. pojęcia "przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie", doszło do różnicy stanowisk. Zgodnie z jednym z nich - jedynie przy dziale spadku bez dopłat i spłat można przyjmować identyczność w sensie ekonomicznym udziału w spadku i otrzymanych, w wyniku działu spadku, przedmiotów majątkowych. Do nabycia określonego w powołanym przepisie dochodzi jedynie wówczas, gdy następuje ono nieodpłatnie, za czym przemawia połączenie w jednym przepisie dziedziczenia, zapisu i darowizny, a konieczność dokonania spłaty uznawana jest za nabycie odpłatne. Do majątku odrębnego małżonka będącego spadkobiercą wchodzą przedmioty nabyte ponad udział jedynie w razie dokonania spłaty ze środków pochodzących z jego majątku odrębnego, natomiast spłata stanowić będzie zawsze majątek odrębny spłaconego współspadkobiercy. Założenie, że mimo dokonania spłaty ze środków z majątku wspólnego przedmiot, w zakresie przewyższającym udział, wchodziłby do majątku odrębnego i spłata stanowiłaby majątek odrębny spłaconego współspadkobiercy, prowadzi do tego, że do majątków spadkobierców wchodziłby majątek wartościowo przewyższający spadek. Podnoszono również ewentualność nadmiernego uszczuplenia spłatą lub dopłatą majątku wspólnego. Na rzecz przeciwnego poglądu przytoczono argumenty, że ustawodawca nie wprowadził różnicy pojęciowej pomiędzy spadkiem, czy udziałem w nim, a przedmiotami uzyskanymi w wyniku działu spadku. Wszystko co nabywa małżonek będący spadkobiercą, spłacając innych współspadkobierców jest traktowane jako nabyte bezpośrednio od spadkodawcy, a nie od pozostałych spadkobierców, co najpełniej uwzględnia wolę spadkodawcy. Ponadto podkreślano, że żadnego z tych obu poglądów nie można uznać za bezdyskusyjny.
Przedstawione rozbieżności zapatrywań skłaniają do opowiedzenia się za stanowiskiem, które w miarodajny sposób określa ideę traktowania jako majątku odrębnego przedmiotów nabytych przez małżonka w drodze dziedziczenia (art. 33 pkt 2 k.r.o.). Stanowisko to uwzględnia interesy obojga małżonków, prowadzi do prostego i jednoznacznego ustalenia stosunków własnościowych, powstałych w wyniku działu spadku, jak też od szeregu lat wpływa na kształt orzecznictwa w sporach tego rodzaju, jak rozpoznawana sprawa.
Użyte w art. 33 pkt 2 k.r.o. sformułowanie "przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie" interpretować należy przy uwzględnieniu reguł wynikających ze spadkobrania. W chwili otwarcia spadku spadkobiercy nabywają współuprawnienie, wyznaczone udziałem, do całego majątku spadkowego, do którego odpowiednio stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 1035 k.c.). Rozdzielenie składników tego majątku następuje w drodze działu spadku, prowadzonego przy odpowiednim stosowaniu przepisów o zniesieniu współwłasności (art. 1035 k.c. i art. 688 k.p.c.).
Ugruntowany został w orzecznictwie pogląd, że dział spadku ma konstytutywny charakter (art. 624 w związku z art. 688 k.p.c.) w zakresie obejmującym przekształcenie współwłasności majątku spadkowego we własność jego składników, przydzielonych poszczególnym spadkobiercom lub przyznanych jednemu z nich. Nie przekonuje natomiast taki punkt widzenia, który przyjmuje, że do spełnienia istoty działu spadku dochodzi jedynie w razie przekształcenia udziału spadkowego w odpowiednie prawo majątkowe do części przedmiotów objętych spadkiem, odpowiadającej temu udziałowi. Nie realizuje jej nabycie przedmiotu ponad udział z obowiązkiem wniesienia spłaty, czy też podział w naturze w sposób nieodpowiadający udziałowi, z wyrównaniem w postaci dopłat. Do dokonania działu spadku przez przyznanie spadkobiercom przedmiotów majątkowych zgodnie z udziałem dochodzi bardzo rzadko i nie ma podstaw do przyjęcia, że konieczność wartościowego uzupełnienia udziału współspadkobiercy lub dokonania spłaty w przypadku bezcelowości, a niejednokrotnie i niemożliwości dokonania fizycznego podziału przedmiotu będącego składnikiem - niejednokrotnie jedynym - majątku spadkowego, nie odpowiada istocie działu spadku.
Nie ma podstaw do uznania, że podział majątku spadkowego z uwzględnieniem dopłaty, czy spłaty jest sprzeczny z wolą spadkodawcy, a nabycie przedmiotu spadkowego, przekraczającego udział, jest nabyciem od współspadkobiercy, a nie od spadkodawcy, jeśli spadkobranie nie dotyczy przedmiotów konkretnie przeznaczonych dla wskazanego spadkobiercy. Należy zatem przychylić się do przyjmowanego poglądu, że przyznane spadkobiercy w wyniku działu spadku składniki majątku spadkowego nabywa on bezpośrednio od spadkodawcy, przez dziedziczenie, tak jak i współspadkobierca dopłatę lub spłatę. Nie dochodzi również do przekroczenia wartości majątku spadkowego, skoro nabycie ponad udział wymaga świadczenia, a środki przeznaczone na spełnienie go mogą pochodzić z różnych źródeł, co jednak nie ma wpływu na nabycie własności przedmiotów.
Z uwagi na ogólne sformułowanie dotyczące tego elementu majątku odrębnego - "przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie" - powinno być ono szeroko interpretowane, jako wszystko, co przypada małżonkowi będącemu spadkobiercą w ramach spadkobrania.
Przepis art. 33 pkt 2 k.r.o. nie zawiera zastrzeżenia, że chodzi jedynie o przedmioty, które wartością odpowiadają udziałowi, zwłaszcza że odnosi się również do sumy należnej w ramach roszczenia o zachowek, będącej swoistym ekwiwalentem udziału w spadku. Nie ma podstaw do wniosku, że założeniem tego uregulowania było objęcie przypadków bezpłatnego przysporzenia, skoro z nabyciem spadku może wiązać się konieczność uregulowania ciążącego na nim długu, niezależnie od dopłat, czy spłat.
Powszechnie przyjmuje się, że nie został przewidziany udział w postępowaniu o dział spadku małżonka spadkodawcy ani pozyskiwanie od niego oświadczenia w przedmiocie sposobu działu, czy zgody na nabywanie przedmiotów spadkowych lub zobowiązywanie się przez małżonka będącego spadkodawcą do dokonywania dopłat lub spłat, a zatem nie jest on traktowany jako zainteresowany w rozumieniu art. 510 k.p.c. Nawet w przypadku założenia, że mógłby brać udział w tym postępowaniu jego sytuacja nie uległaby zmianie, jak też postanowienie, jako nabywającego przedmioty spadkowe, wymienić powinno jedynie spadkobierców. Wskazuje to na osobisty charakter nabywania przez spadkobierców przedmiotów przez dziedziczenie. Wyrażenie mimo to zgody na pokrycie dopłaty lub spłaty środkami pochodzącymi z majątku wspólnego nie prowadzi do zmiany skutków działu spadku w zakresie stosunków własnościowych.
W sytuacji dziedziczenia ustawowego przyjąć można, że wolą spadkodawcy było, żeby każdy ze spadkobierców otrzymał, stosowną do jego udziału, wartość pozostawionego spadku, natomiast wybór tego, czy będzie ona miała postać fizycznie wydzielonej części nieruchomości, czy też odpowiadającej jej wartości kwoty pieniężnej, pozostawiony został spadkobiercom. Zgodne ustalenie przez nich, że nieruchomość przypadnie pozwanej, a współspadkobiercy kwotowo określona wartość udziału, nie może być utożsamiane ze sprzedażą udziału w spadku na rzecz pozwanej, skoro obejmuje jeden ze sposobów wyjścia ze wspólności masy spadkowej (art. 687 k.p.c.).
Nietrafnie podnosi również skarżący, że nabycie przedmiotu przez dziedziczenie ponad udział z obowiązkiem spłaty jest nabyciem o jakim mowa w art. 32 § 1 k.r.o., ponieważ nie zostało przewidziane powołanymi przepisami domniemanie prawne przynależności składników majątku małżonków do majątku wspólnego, na co wskazuje także wywód zawarty w motywach uchwały z dnia 28 września 2001 r., a przecież chodzi o wyjątek od zasady objętej tym przepisem. Nabycie opisanej nieruchomości ocenione być powinno w oparciu o przesłanki art. 33 pkt 2 k.r.o. Doszło do niego w ramach dziedziczenia i zgodnego działu spadku, którego skutkiem było przyznanie pozwanej własności nieruchomości. Jeśli doszło do przeznaczenia na spłatę środków z majątku wspólnego, ich rozliczenie powinno nastąpić, jako nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny małżonka będącego spadkobiercą, w oparciu o art. 45 § 1 k.r.o.
Wyrok SN z dnia 11 marca 2011 r., II CSK 405/10
Standard: 12072 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 15335
Standard: 68071
Standard: 12074