Zasiedzenie w czasie istnienia małżeńskiej wspólności ustawowej

Samoistne posiadanie nieruchomości przez jednego z małżonków może doprowadzić do zasiedzenia tej nieruchomości przez małżonków w ramach wspólności majątkowej małżeńskiej także wówczas, gdy przerwanie biegu zasiedzenia nastąpiło tylko przeciwko drugiemu małżonkowi

Postanowienie SN z dnia 11 grudnia 2024 r., I CSK 1550/24

Standard: 84947 (pełna treść orzeczenia)

W razie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie, w trakcie trwania wspólności majątkowej, wchodzi ona do majątku wspólnego małżonków, nawet jeśli posiadaczem samoistnym był tylko jeden z małżonków, zarówno wtedy, gdy okres posiadania prowadzącego do zasiedzenia mieścił się w czasie trwania wspólności ustawowej, jak i wówczas, gdy przewidziany w art. 172 k.c. bieg terminu wymaganego do zasiedzenia rozpoczął się przed powstaniem wspólności, ale zakończył w czasie jej trwania (zob. uchwała SN z dnia 28 lutego 1978 r., III CZP 7/78 i postanowienie SN z dnia 23 listopada 2012 r., I CSK 257/12).

Posiadanie samoistne nieruchomości przez jednego z małżonków może doprowadzić do zasiedzenia tej nieruchomości przez małżonków w ramach wspólności majątkowej małżeńskiej, także w sytuacji, gdy przerwanie biegu zasiedzenia nastąpiło tylko przeciwko drugiemu z małżonków (zob. postanowienie SN z dnia 29 października 2010 r., I CSK 705/09), rzecz jasna, o ile małżonek, w stosunku do którego nie doszło do przerwy biegu zasiedzenia, również był samoistnym posiadaczem. W przypadku bowiem skierowania powództwa windykacyjnego przeciwko jednemu tylko z małżonków będących współposiadaczami samoistnymi nieruchomości nie dochodzi do przerwy biegu zasiedzenia drugiego z małżonków, który jest współposiadaczem samoistnym (zob. postanowienie SN z dnia 23 listopada 2012 r., I CSK 257/12). Wiąże się to z instytucją współuczestnictwa koniecznego biernego po stronie małżonków w sprawach o wydanie składnika wchodzącego w skład majątku wspólnego (zob. wyroki SN z dnia 20 czerwca 1964 r., I CR 635/63 oraz z dnia 13 czerwca 1967 r., III CR 107/67).

Postanowienie SN z dnia 15 października 2021 r., III CSKP 137/21

Standard: 84948 (pełna treść orzeczenia)

Stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości może nastąpić tylko na rzecz osoby wskazanej przez wnioskodawcę lub innego uczestnika postępowania także wtedy, gdy z ich twierdzeń oraz ustaleń sądu wynika, że na skutek zasiedzenia nieruchomość weszła do majątku wspólnego wnioskodawcy oraz jego małżonka, którego wniosek nie dotyczył. W takiej sytuacji sąd powinien jednak zwrócić uwagę uczestników na ewentualną potrzebę zmiany wniosku.

Uchwała SN z dnia 19 października 2017 r., III CZP 49/17

Standard: 45068 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Wytoczenie przez właściciela nieruchomości powództwa windykacyjnego przeciwko jednemu z małżonków władających tą nieruchomością przerywa bieg terminu zasiedzenia tylko w stosunku do pozwanego małżonka.

Nieruchomość nabyta w trakcie trwania wspólności ustawowej staje się składnikiem majątku wspólnego małżonków także w sytuacji, w której jej posiadaczem samoistnym był tylko jeden z małżonków i to zarówno wtedy, gdy okres jego posiadania prowadzącego do zasiedzenia mieścił się w czasie trwania wspólności ustawowej, jak i wówczas, gdy przewidziany w art. 172 k.c. bieg terminu wymaganego do zasiedzenia rozpoczął się przed powstaniem wspólności, ale zakończył w czasie jej trwania.

Wniosek taki wypływa jednoznacznie z rządzącej wspólnością ustawową zasady, nakazującej traktować przedmioty majątkowe nabyte w trakcie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub jednego z nich jako majątek wspólny (art. 31 § 1 k.r.o.; poprzednio - art. 32 § 1 k.r.o.). Z punktu widzenia tej zasady nie ma znaczenia, czy tylko jeden z małżonków nabył prawo własności przez zasiedzenie, czy też prawo to nabyli oboje małżonkowie łącznie, jako posiadacze samoistni. Wprawdzie w pierwszym z wymienionych przypadków w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia własności przez zasiedzenie wymienia się tylko małżonka, który spełnił przesłanki określone w art. 172 k.c., jednakże nie wyłącza to objęcia nabytego w ten sposób przedmiotu majątkowego wspólnością ustawową (por. postanowienie SN z dnia 23 listopada 2012 r., I CSK/12)

Postanowienie SN z dnia 6 kwietnia 2016 r., IV CSK 397/15

Standard: 66678 (pełna treść orzeczenia)

Nieruchomość nabyta w trakcie trwania wspólności ustawowej staje się składnikiem majątku wspólnego małżonków, także w sytuacji, w której jej posiadaczem samoistnym był tylko jeden z małżonków i to zarówno wtedy, gdy okres jego posiadania prowadzącego do zasiedzenia mieścił się w czasie trwania wspólności ustawowej, jak i wtedy, gdy przewidziany w art. 172 k.c. bieg terminu wymaganego do zasiedzenia rozpoczął się przed powstaniem wspólności, ale zakończył w czasie jej trwania.

Postanowienie SN z dnia 10 lipca 2014 r., I CSK 533/13

Standard: 67320 (pełna treść orzeczenia)

Jeżeli w postępowaniu windykacyjnym właściciel pozwał tylko jednego z małżonków pozostających w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej i w posiadaniu których znajduje się ta nieruchomość, to bieg zasiedzenia zostaje w ten sposób skutecznie przerwany przez właściciela tylko wobec małżonka pozwanego o wydanie nieruchomości.

Drugi z małżonków nie może uzyskać stwierdzenia nabycia własności przez zasiedzenie jedynie wówczas, jeżeli nie może wykazać odpowiednio długiego okresu samoistnego posiadania, a więc materialnoprawnej przesłanki niezbędnej do uwzględnienia wniosku na jego rzecz (por. postanowienie SN z dnia 17 kwietnia 2008, I CSK 520/07).

Skoro zasiedzenie biegnie przeciwko właścicielowi i na rzecz samoistnego zindywidualizowanego posiadacza, to wytaczając powództwo windykacyjne tylko przeciwko określonemu posiadaczowi, właściciel manifestuje tym samym wolę ochrony swego prawa własności wyłącznie przeciwko pozwanemu w procesie wydobywczym posiadaczowi. Tym samym spełnione zostają przesłanki przerwania biegu zasiedzenia w rozumieniu art. 175 k.c. w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. wyłącznie w odniesieniu do posiadacza pozwanego w procesie windykacyjnym.

Postanowienie SN z dnia 3 kwietnia 2014 r., V CSK 294/13

Standard: 66679 (pełna treść orzeczenia)

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntował się podgląd, zgodnie z którym nieruchomość nabyta w trakcie trwania wspólności ustawowej staje się składnikiem majątku wspólnego małżonków także sytuacji, w której jej posiadaczem samoistnym był tylko jeden z małżonków i to zarówno wtedy, gdy okres jego posiadania prowadzącego do zasiedzenia mieścił się w czasie trwania wspólności ustawowej, jak wówczas, gdy przewidziany w art. 172 k.c. bieg terminu wymaganego do zasiedzenia rozpoczął się przed powstaniem wspólności, ale zakończył w czasie jej trwania (zob. uchwałę z dnia 28 lutego 1978 r., III CZP 7/78 oraz uz. postanowień: z dnia 22 sierpnia 2007 r., III CSK 41/07), z dnia 11 sierpnia 2011 r., I CSK 647710). Wskazuje się przy tym, że wniosek taki wypływa jednoznacznie z - rządzącej wspólnością ustawową -zasady, nakazującej traktować przedmioty majątkowe nabyte w trakcie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub jednego z nich jako majątek wspólny (art. 31 § 1 k.r.o.; poprzednio - art. 32 § 1 k.r.o.). Z punktu widzenia tej zasady nie ma znaczenia, czy tylko jeden z małżonków nabył prawo własności przez zasiedzenie, czy też prawo to nabyli oboje małżonkowie łącznie jako posiadacze samoistni. Wprawdzie w pierwszym z wymienionych przypadków w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia własności przez zasiedzenie wymienia się tylko małżonka, który spełnił przesłanki określone w art. 172 k.c., jednakże nie wyłącza to objęcia nabytego w ten sposób przedmiotu majątkowego wspólnością ustawową. W świetle powyższego zapatrywania, aprobowanego przez skład orzekający, zarzut naruszenia art. 172 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 336 k.c., oparty na odmiennym założeniu, należało uznać za chybiony.

Postanowienie SN z dnia 23 listopada 2012 r., I CSK 257/12

Standard: 37759 (pełna treść orzeczenia)

Spełnienie przez wnioskodawcę wymagań przewidzianych w art. 172 § 1 k.c. doprowadziło do zasiedzenia przez niego własności całej nieruchomości, która - nabyta wprawdzie jedynie przez wnioskodawcę - weszła do majątku wspólnego małżonków M. Taki stan nie pozostaje w sprzeczności z prawomocnie ustalonym brakiem osobistych kwalifikacji uczestniczki postępowania Haliny M. do nabycia własności, gdyż to nie ona jest podmiotem uzyskującym własność w wyniku zasiedzenia. Jej prawa stanowią konsekwencję obowiązującego w małżeństwie ustroju majątkowego, który wprowadza do majątku wspólnego także przedmioty majątkowe nabyte przez jednego z małżonków (art. 31 § 1 k.r.o. - por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1978 r., III CZP 7/78, OSNC 1978/9/153).

Postanowienie SN z dnia 11 sierpnia 2011 r., I CSK 647/10

Standard: 12052 (pełna treść orzeczenia)

Własność nieruchomości nabyta przez jednego z współmałżonków w drodze zasiedzenia wchodzi w skład majątkowej wspólności ustawowej wówczas, gdy bieg terminu zasiedzenia zakończył się w czasie trwania wspólności ustawowej.

Zasiedzenie jest sposobem nabycia m.in. prawa własności przez nieuprawnionego posiadacza na skutek długotrwałego samoistnego posiadania. Dlatego też nabycie prawa własności w drodze zasiedzenia podpada pod pojęcie nabycia przedmiotu majątkowego w sensie art. 32 § 1 k.r.o. Należy przy tym zaznaczyć, że dopóki nie nastąpi przez posiadacza nabycie w omawiany sposób prawa własności, nie przysługuje mu żadne prawo podmiotowe.

Z punktu widzenia art. 32 § 1 k.r.o. nie ma znaczenia fakt, że tylko jeden z małżonków w konkretnej sytuacji nabył prawo własności przez zasiedzenie, jakkolwiek może stosownie do okoliczności nastąpić nabycie własności nieruchomości w ten sposób przez oboje małżonków łącznie, jako posiadaczy samoistnych. Ale w jednym i w drugim wypadku wchodzi w grę ten sam skutek w postaci objęcia nabytego przedmiotu majątkowego małżeńską wspólnością ustawową jako dorobku. Nie ma przy tym żadnych uzasadnionych podstaw do uznania, że tylko wtedy, gdy małżonkowie są posiadaczami samoistnymi, należałoby nabyte w drodze zasiedzenia prawo własności potraktować jako stanowiące ich dorobek. Tego rodzaju interpretacja byłaby niezgodna z zasadą przyjętą w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, który w jednakowy sposób traktuje fakt nabycia przedmiotu majątkowego przez oboje małżonków i przez jednego z małżonków (art. 32 § 1 k.r.o.).

Posiadanie, które prowadzi do nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie (art. 172 i nast. k.c.), jest powiązane z elementem trwania w czasie. W związku z tym mogą występować różne sytuacje z punktu widzenia początku i końca upływu czasu w zestawieniu z początkiem, okresem trwania i ustaniem małżeńskiej wspólności ustawowej.

Decydujące znaczenie w świetle art. 32 § 1 k.r.o. ma skutek samoistnego posiadania w postaci nabycia prawa własności w warunkach prawnych określonych w tym przepisie, a nie samo posiadanie samoistne jako takie. Tego rodzaju posiadanie (art. 172 k.c.) z punktu widzenia zasiedzenia jako instytucji prawnej ma tylko znaczenie przesłanki, nie może natomiast być traktowane jako samoistne uprawnienie mogące mieć szczególny walor prawny. To stwierdzenie należy także w konsekwencji odnieść do kwestii związanych z momentem początku lub zakończenia biegu terminów przewidzianych w art. 172 k.c.

Nie ma też podstaw do zróżnicowania stanów faktycznych pod tym kątem widzenia, w jakich to okolicznościach doszło do tego, że określona osoba może być uważana za posiadacza samoistnego (art. 172 i 336 k.c.). Branie pod uwagę tego rodzaju okoliczności nie wchodzi w zakres ustalania przesłanek prowadzących do stwierdzenia zasiedzenia. Jest więc rzeczą bez znaczenia, czy posiadanie samoistne pozostaje w związku z wadliwą czynnością prawną dotyczącą nabycia prawa własności i z jakich przyczyn określona osoba nie uzyskała tytułu własności w drodze czynności prawnej dwustronnej lub jednostronnej. W konsekwencji te okoliczności nie mogą mieć tym bardziej znaczenia w świetle art. 32 § 1 k.r.o., według którego istotne znaczenie ma fakt nabycia przedmiotów majątkowych w warunkach prawnych w tym przepisie określonych. 

Jeżeli  przesłanki art. 172 k.c. zostaną spełnione tylko po stronie jednego z małżonków, współmałżonek nie powinien być wymieniony w sentencji postanowienia. Wprawdzie według art. 609 § 1 k.p.c. do zgłoszenia wniosku o stwierdzenie zasiedzenia własności uprawniony jest każdy zainteresowany, jednakże stwierdzenie zasiedzenia może nastąpić tylko na rzecz samoistnego posiadacza rzeczy. Przez sam fakt powstania lub istnienia małżeńskiej wspólności ustawowej współmałżonek nie staje się posiadaczem samoistnym z tej racji, że taki przymiot stwierdza się u drugiego małżonka. Jednakże - jak to już zaznaczono - stwierdzenie zasiedzenia własności po stronie jednego z małżonków nie wyłącza - w świetle art. 32 k.r.o. - objęcia nabytego w ten sposób "przedmiotu majątkowego" małżonka wspólnością ustawową. Nie można bowiem utożsamiać samego sposobu stwierdzenia nabycia prawa (stwierdzenia zasiedzenia własności) ze skutkami prawnymi takiego nabycia w systemie małżeńskiej wspólności majątkowej.

Jeżeli określony zainteresowany (a jest nim niewątpliwie współmałżonek w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia własności) brał udział w postępowaniu o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie, sąd w każdym innym postępowaniu, a więc także w postępowaniu o podział majątku dorobkowego, jest związany postanowieniem stwierdzającym zasiedzenie nieruchomości i nie może incydentalnie ustalić, że zachodzą podstawy do stwierdzenia nabycia własności nieruchomości w drodze zasiedzenia także przez drugiego małżonka, choćby okazało się, że oboje małżonkowie byli łącznymi posiadaczami samoistnymi. W takim wypadku nie wchodzi też oczywiście w grę art. 524 § 2 k.p.c.

Uchwała SN z dnia 28 lutego 1978 r., III CZP 7/78

Standard: 12051 (pełna treść orzeczenia)