Legitymacja biologicznego ojca w sprawie o sądowe ustalenie ojcostwa (art. 84 § 4 k.r.o.)

Ochrona prywatności życia matki (niewątpliwie naruszana w wyniku wytoczenia przez mężczyznę powództwa o ustalenie ojcostwa) powinna ustąpić wobec przeważającego interesu dziecka związanego z prawidłowym ustaleniem ojcostwa. Dochodzenie praw stanu cywilnego z natury rzeczy wiąże się z ingerencją w sferę życia prywatnego stron postępowania. Jest tak więc we wszystkich innych wypadkach, w których dochodzi do uruchomienia odpowiednich procedur filiacyjnych, np. w związku z wytoczeniem przez męża matki powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, zaprzeczenie macierzyństwa, powództwa o unieważnienie uznania dziecka czy także powództwa o ustalenie ojcostwa wytaczanego przez matkę dziecka. Przyjęcie innego stanowiska, zakładającego silniejszą ochronę prywatności, musiałoby prowadzić do całkowitego zakwestionowania zasad związanych z ustalaniem praw stanu cywilnego w oparciu o zasadę tzw. prawdy biologicznej. Pogląd ten dotyczący kolizji pomiędzy ochroną sfery życia prywatnego a dochodzeniem praw stanu cywilnego wyrażany jest jednoznacznie w piśmiennictwie. Jednocześnie można zauważyć, że rozwiązanie zakładające silniejszą ochronę praw matki dziecka prowadzi do naruszenia zasady równego traktowania obojga rodziców wyrażonej w art. 33 Konstytucji.

Bezwzględnego wyłączenia legitymacji czynnej biologicznego ojca nie rekompensuje powództwo prokuratora lub kuratora (por. art. 454 kodeksu postępowania cywilnego; odmienne stanowisko od dawna było prezentowane w piśmiennictwie dla uzasadnienia braku legitymacji czynnej ojca w procesie o ustalenie ojcostwa.

Należy stwierdzić, że obecne rozwiązanie pozostaje w wyraźnej sprzeczności z ochroną praw dziecka gwarantowaną w art. 72 ust. 1 Konstytucji. Prawidłowe ustalenie stanu cywilnego ma zasadnicze znaczenie zarówno dla ochrony jego interesów niemajątkowych (prawo do własnej tożsamości biologicznej, istnienie więzi osobistej z rodzicem naturalnym i jego rodziną), jak i majątkowych (alimentacja, dziedziczenie). Jedynie ubocznie można też zauważyć, że zakwestionowany przepis pozostaje w sprzeczności z prawem dziecka oraz z prawem ojca do ochrony życia rodzinnego gwarantowanym w art. 47 Konstytucji.

Prawo ojca naturalnego do ustalenia więzi filiacyjnej może być urzeczywistnione w pewnych sytuacjach wyłącznie poprzez samodzielne powództwo o ustalenie ojcostwa. Konstatacja, zgodnie z którą istniejące mechanizmy filiacyjne naruszają zasadę ochrony praw dziecka wyrażoną w art. 72 ust. 1 Konstytucji, w zakresie w jakim uniemożliwiają ustalenie pochodzenia dziecka od mężczyzny nie będącego mężem matki, prowadzić więc musi do wniosku, że dochodzi w takim wypadku jednocześnie do naruszenia prawa do sądu gwarantowanego w art. 45 Konstytucji. Przyjęte w art. 84 k.r.o. rozwiązanie narusza również art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Wyrok TK z dnia 28 kwietnia 2003 r., K 18/02

Standard: 1627 (pełna treść orzeczenia)