Kontakty z dzieckiem jako prawo niezależne od władzy rodzicielskiej

W piśmiennictwie dominuje pogląd, że kontakty z dzieckiem mają charakter samoistny, stanowią samodzielną konstrukcję prawną i nie są wprost elementem władzy rodzicielskiej, niemniej opiera się on na równolegle krytykowanym brzmieniu art. 113 k.r.o., wprowadzonego ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. (Dz.U. Nr 220, poz. 1431). Podkreśla się, że bardziej poprawne było stanowisko Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 8 marca 2006 r., III CZP 98/05 wyjaśnił, że „utrzymywanie osobistej styczności z dzieckiem, warunkujące prawidłowość działań wychowawczych, jest niezbędne dla właściwego wykonywania władzy rodzicielskiej.

Wyrok SN z dnia 10 maja 2021 r., II CSKP 11/21

Standard: 57841 (pełna treść orzeczenia)

Nowelizacja kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z dnia 6 listopada 2008 r. (Dz.U. Nr 220, poz. 1431) zmieniła brzmienie art. 113 k.r.o. i dodała przepisy art. 113[1] do art. 113[6] k.r.o. Na podstawie art. 113[6] k.r.o. przepisy oddziału „Kontakty z dzieckiem” (art. 113 do 113[5] k.r.o.) stosuje się odpowiednio do kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej, a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem.

Powyższa zmiana art. 113 k.r.o. rozstrzygnęła jednoznacznie istniejące w jego poprzednim brzmieniu wątpliwości co do tego, czy prawo do osobistych kontaktów każdego z rodziców z dzieckiem wchodzi w zakres pojęcia władzy rodzicielskiej przez wyraźne stwierdzenie, że są one niezależne od władzy rodzicielskiej.

Nie ma obecnie podstaw do konstruowania zapatrywania wyrażanego uprzednio w doktrynie (chociaż pozostającego w mniejszości) oraz w uchwale składu 7 sędziów SN z dnia 8 marca 2006, III CZP 98/05), że w czasie trwania władzy rodzicielskiej nie występuje odrębne od niej prawo do kontaktów osobistych.

Orzeczenie o sposobie utrzymywanie przez osoby uprawnione (na podstawie art. 113[1] § 1 a także na podstawie art. 113[6] k.r.o.) kontaktów z dzieckiem nie jest więc orzeczeniem w przedmiocie władzy rodzicielskiej.

Można zgodzić się z tym, że - jak podnosi Sąd Okręgowy - orzeczenie o uregulowaniu kontaktów z osobą małoletnia ingeruje we władzę rodzicielską Należy jednak odróżnić „sprawę o ograniczenie władzy rodzicielskiej” od faktycznego ograniczenia władzy rodzicielskiej, które jest skutkiem uregulowania przez sąd kontaktów na podstawie art. 1136 k.r.o., tak jak w doktrynie odróżnia się treść władzy rodzicielskiej od jej wykonywania. Ponieważ prawo do osobistych kontaktów z dzieckiem nie należy do władzy rodzicielskiej, zakres wchodzących w jej skład uprawnień nie doznaje ograniczeń na skutek uregulowania kontaktów osób wskazanych art. 1136 k.r.o. z osobą małoletnią. Można natomiast uznać, że w następstwie tego dochodzi do ograniczenia wykonywania władzy rodzicielskiej.

Zakres władzy rodzicielskiej, także w zakresie pieczy nad dzieckiem, jest niezależny od tego, czy sąd ureguluje prawo do kontaktów z dzieckiem osobom wymienionym w art. 1136 k.r.o. Pieczę rodzice sprawują na zasadzie wyłączności. Wykonywanie przez osoby bliskie prawa do kontaktów z dzieckiem jest wykonywaniem przez nie własnego prawa, a nie skutkiem „przeniesienia” pieczy nad osobą dziecka na ich rzecz. Władza rodzicielska ma bowiem niepodzielny charakter.

Orzeczenie sądu w przedmiocie uregulowania kontaktów z dzieckiem nie modyfikuje władzy rodzicielskiej. Regulując kontakty osób bliskich, określonych w art. 1136 k.r.o., sąd nie ogranicza władzy rodzicielskiej, ani prawa rodziców do osobistych kontaktów z dzieckiem. Przyznanie osobom bliskim prawa do kontaktów, nie będącego atrybutem władzy rodzicielskiej nie może być uznane za jej ograniczenie. Osoby, których kontakty z dzieckiem zostały przez sąd uregulowane nie stają się podmiotami władzy rodzicielskiej.

Uchwała SN z dnia 28 listopada 2012 r., III CZP 74/12

Standard: 51696 (pełna treść orzeczenia)