Kurator osoby niepełnosprawnej

Przed nowelizacją art. 183 k.r.o., dokonaną z dniem 15 lutego 2024 r. na podstawie ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, sąd opiekuńczy, który ustanawiał kuratora dla osoby niepełnosprawnej, nie mógł bowiem powołać go do reprezentacji tej osoby. Do działania w jej imieniu konieczne było natomiast udzielenie kuratorowi pełnomocnictwa, pozwalające na poszerzenie praktycznych możliwości prowadzenia przez kuratora spraw osoby niepełnosprawnej - także w sferze wymagającej uprawnienia do reprezentacji.

Postanowienie SN z dnia 25 czerwca 2024 r., III CZ 97/24

Standard: 81517 (pełna treść orzeczenia)

Ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej jest usprawiedliwione w sytuacji, w której wiek, choroba, niepełnosprawność fizyczna lub umysłowa (nie uzasadniająca jednakże orzeczenia ubezwłasnowolnienia), uniemożliwia lub ogranicza określonej osobie samodzielne prowadzenie jej spraw (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2016 r., III CZ 54/16).

Ustanowienie kuratora jest celowe, gdy osoba niepełnosprawna jest w stanie porozumieć się z nim i współdziałać w wykonywaniu przez kuratora jego obowiązków i uprawnień, których zakres określa sąd opiekuńczy.

Postanowienie SN z dnia 25 lipca 2019 r., III CZP 16/19

Standard: 45093 (pełna treść orzeczenia)

Stan osłabienia umysłowego - w szczególności spowodowany wiekiem - który nie kwalifikuje się jako choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub inny rodzaj zaburzeń psychicznych określających podstawy ubezwłasnowolnienia (art. 13 i 16 k.c.), stanowi ułomność w rozumieniu art. 183 k.r.o. W takim przypadku właściwym środkiem ochrony interesów procesowych osoby niepełnosprawnej może być podjęcie przez sąd orzekający kroków zmierzających do ustanowienia dla tej osoby kuratora, o którym mowa w art. 183 k.r.o.

Postanowienie SN z dnia 8 grudnia 2016 r., III CZ 54/16

Standard: 32434 (pełna treść orzeczenia)

Do grupy kuratorów prawa materialnego można zaliczyć np. kuratora ustanowionego dla osoby niepełnosprawnej (curator debilis, art. 183 k.r.i.o.).

W związku z tym, że ze zwolnienia ustawowego od kosztów sądowych korzystają jedynie kuratorzy procesowi (art. 96 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.), nie można podzielić stanowiska skarżącego, iż zwolnieniem takim objęci są także kuratorzy prawa materialnego

Postanowienie SN z dnia 26 listopada 2009 r., I CZ 75/09

Standard: 34348 (pełna treść orzeczenia)

Ustanowienie kuratora na podstawie art. 183 k.r.o. nie prowadzi do ustanowienia przedstawiciela ustawowego osoby niepełnosprawnej, lecz ma na celu niesienie pomocy tej osobie przy załatwianiu jej spraw.

Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy. Z treści tego przepisu jednoznacznie wynika, że ustanowienie w tym trybie kurateli ma jedynie na celu niesienie pomocy osobie ułomnej przy załatwianiu dotyczących jej spraw, przy czym nie chodzi tutaj o zastępstwo ustawowe w znaczeniu ustanowienia w osobie kuratora przedstawiciela ustawowego, lecz o ułatwienie osobie ułomnej załatwienia spraw ze względu na powstające z powodu ułomności trudności natury faktycznej. Osoba ułomna nadal zachowuje pełną zdolność do czynności prawnych i może z własnej woli podejmować czynności, jakie uzna za właściwe. 

Kurator musi znać zakres swoich obowiązków i legitymujących go uprawnień, wobec czego sąd obowiązany jest określić je w swoim postanowieniu.

Jeżeli "ułomność" polega na konsekwencjach zdrowotnych, jakie normalnie wiążą się z chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym albo innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi i prowadzą do ograniczenia lub pozbawienia osoby naturalnej zdolności do podejmowania lub wyrażania woli, to zastosowanie mają przepisy o ubezwłasnowolnieniu (por. art. 13 i nast. k.r.o.).

Postanowienie SN z dnia 24 maja 1995 r., III CRN 22/95

Standard: 11275 (pełna treść orzeczenia)

Osoby dotknięte niedomaganiami, określonymi w art. 13 i 16 k.c. podlegają przepisom o postępowaniu w sprawach o ubezwłasnowolnienie - art. 544 i nast.k.p.c. - i dla nich ustanowienie kuratora w trybie art. 183 § 1 k.r.o. jest niedopuszczalne. Kuratela z art. 183 k.r.o. ustanawiana jest zatem dla osoby posiadającej pełną zdolność do kierowania swym postępowaniem i osoba ułomna, mimo ustanowienia dla niej kuratora, może samodzielnie dokonywać wszelkich czynności prawnych, a orzeczenie o ustanowieniu kuratora nie może zawierać żadnych w tym zakresie ograniczeń.

Ustanowienie kuratora następuje w drodze orzeczenia sądu opiekuńczego - art. 600 k.p.c., co powoduje, że kurator nie jest wybranym przez osobę ułomną jej pełnomocnikiem, lecz ustanowionym przez sąd opiekuńczy przedstawicielem ustawowym, upoważnionym w sprawach przez Sąd określonych do działania w sposób wiążący dla reprezentowanego.

Przedstawicielstwo ustawowe ma na względzie dobro osoby reprezentowanej, co wynika z przepisu art. 154 k.r.o., który nakazuje opiekunowi, by wykonał swe obowiązki z należytą starannością tak, jak tego wymaga dobro osoby, dla której ustanowiono opiekę i interes społeczny.

Przepis, jak i pozostałe przepisy dotyczące opieki z mocy art. 178 § 2 k.r.o. mają zastosowanie także do kurateli w zakresie nie uregulowanego przepisami o kurateli.

Z treści art. 183 k.r.o. nie wynika jakiekolwiek ograniczenie uprawnień sądu opiekuńczego w zakresie ustanawiania i odwołania kuratora, a zatem do kuratora, jako przedstawiciela ustawowego osoby ułomnej, mają zastosowanie przepisy dotyczące wszystkich rodzajów kurateli.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie precyzuje przymiotów, jakie powinien posiadać kurator. Ogranicza się w art. 148 k.r.o. do wskazania, kto nie może być ustanowiony opiekunem. Założenia, z jakich wychodzi ustawodawca dyskwalifikując pewne osoby w zakresie powołania ich do wykonywania obowiązków przedstawicieli ustawowych, zgodne są z istotą i celami wszystkich rodzajów kurateli.

Z art. 148 k.r.o. wynika obowiązek sądu opiekuńczego badania z urzędu, czy wskazany przez osobę ułomną kandydat na jej kuratora odpowiada wymogom ustawowym i w przypadku stwierdzenia, że zachodzi prawdopodobieństwo nienależytego wywiązywania się kandydata z obowiązków kuratora, sąd opiekuńczy wyznaczy inną osobę, posiadającą odpowiednie kwalifikacje. Sprzeciw osoby ułomnej może przejawiać się jedynie w złożeniu wniosku o uchylenie kurateli.

Okoliczność, że kuratela z art. 183 § 1 k.r.o. nie może być ustanowiona i uchylona z urzędu, nie ogranicza uprawnień sądu opiekuńczego w zakresie badania kwalifikacji i wyboru osoby kuratora, a następnie nadzoru nad jego działalnością. Jeśli kurator nie sprawuje należycie kurateli, sąd opiekuńczy na podstawie art. 168 k.r.o. w zw. z art. 178 § 2 k.r.o. wyda odpowiednie zarządzenie, a w przypadku stwierdzenia, że dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro osoby poddanej kurateli, na zasadzie art. 169 § 2 k.r.o. zmieni osobę kuratora.

Zmiana kuratora nie ma wpływu na istnienie kurateli i bez wniosku osoby ułomnej sąd opiekuńczy nie ma podstaw do uchylenia kurateli.

Omówione wyżej zasady prowadzą do wniosku, że do kurateli ustanowionej w trybie art. 183 § 1 k.r.o. mają w pełni zastosowanie, zastrzeżone dla Sądu opiekuńczego uprawnienia do decydowania o wyborze osoby kuratora i sprawowania kontroli nad jego działalnością oraz do zmiany osoby kuratora, jeśli wymaga tego dobro osoby poddanej kurateli.

Uchwała SN z dnia 14 grudnia 1982 r., III CZP 55/82

Standard: 11274