Żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego i zgoda na rozwód (art. 56 § 3 k.r.o.)

Chociaż należy uszanować prawa strony niewinnej, to jej postawa (niegodzenie się na rozwód mimo upływu czasu) może budzić wątpliwości w kontekście zgodności z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli przyczyną odmowy jest poczucie krzywdy to zasługuje ono na uszanowanie bez względu na długość okresu trwania rozkładu pożycia małżeńskiego stron. Musi ono jednak istnieć, wyrażać się zaś w takiej postawie małżonka niewinnego, która przekonuje do odczuwania i utrzymywania się, dających się obiektywnie usprawiedliwić, niekorzystnych emocji związanych z faktem porzucenia przez współmałżonka.

Doświadczenie życiowe uczy, że upływ czasu niekiedy w stopniu znacznym osłabia siłę tych emocji, wręcz je eliminuje, oraz, że małżonek niewinny odzyskuje równowagę psychiczną i poczucie własnej wartości mimo świadomości ustania więzi z dotychczasowym partnerem życiowym wywołującej poczucie opuszczenia czy osamotnienia. W przypadku, gdy doznana krzywda przestaje być odczuwalna, zaś nowe warunki życia zaspokajają na danym etapie życia określone potrzeby psychiczne małżonka niewinnego nie jest wykluczona ocena, że odmawianie przez niego nadal zgody na rozwód służy już tylko chęci zamanifestowania określonej przewagi nad małżonkiem domagającym się rozwodu i przeszkodzenia w ułożeniu sobie przez niego życia osobistego. Taka postawa małżonka niewinnego nie zasługuje na aprobatę i w razie jej wykazania przez małżonka domagającego się rozwodu może usprawiedliwiać ocenę, że w świetle art. 56 § 3 KRO in fine rozwód jest dopuszczalny.

Jeżeli przyczyną odmowy jest poczucie zagrożenia w dotychczasowej sferze bytowej, to nie może to być przyczyną uznania rozwodu za niedopuszczalny gdyby się okazało, że rozwód nie pociąga za sobą utraty dotychczasowych uprawnień (np. wynikających z faktu pozostawania w związku małżeńskim) ani nie wpływa na możność zaspokojenia określonych potrzeb bytowych małżonka niewinnego. Samo ryzyko wszczęcia postępowania o podział majątku dorobkowego nie może być uznane za okoliczność, z powodu której małżonek niewinny mógłby skutecznie sprzeciwić się orzeczeniu rozwodu.

Wyrok SN z dnia 21 listopada 2002 r., III CKN 665/00

Standard: 11231

Pominięcie odmowy zgody na rozwód z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego może nastąpić wówczas, gdy w danych okolicznościach nie ma podstaw do przyjęcia, że orzeczenie rozwodu może wywołać niepożądane skutki społeczne. U podstaw tego stanowiska leży założenie, że celem rozwodu jest eliminacja szkody, jaką z punktu widzenia społecznego byłoby utrzymywanie formalnych związków małżeńskich, w sytuacji gdy małżeństwo faktycznie nie istnieje i nie ma szans na jego dalsze funkcjonowanie. Szkodliwość utrzymywania się takiego stanu rzeczy wiąże się miedzy innymi z dalszym antagonizowaniem pozostających w konflikcie małżonków i ich bliskich (także ich dorosłych dzieci), będącym źródłem zachowań uznawanych za niepożądane w ujęciu powszechnie akceptowanych regułach postępowania. Z tego punktu widzenia interes społeczny przemawiać może za rozwiązaniem małżeństwa, gdy usuwa to źródło konfliktu i prowadzi do społecznie aprobowanej zmiany postaw małżonków, w następstwie zmiany ich sytuacji życiowej i osobistej.

Brak skuteczności odmowy zgody na rozwód małżonka niewinnego nie jest więc związany z istnieniem szczególnych (w tym rozumieniu wyjątkowych) okoliczności, lecz, zgodnie z brzmieniem art. 56 § 3 KRO, takich okoliczności, które w myśl powyższych wskazań wykładni czynią ją sprzeczną z zasadami współżycia społecznego.

Wyrok SN z dnia 27 czerwca 2002 r., IV CKN 1192/00

Standard: 11224

Przy całej złożoności problemu, nie sposób nie dostrzegać potrzeby obiektywnej kwalifikacji zachowania się małżonka uprawnionego, tj. z punktu widzenia doniosłości społecznych skutków tego zachowania się. Jest to usprawiedliwione zwłaszcza w takich sytuacjach, gdy w okresie wieloletniej separacji małżonków doszło do nawiązania przez małżonka winnego trwałej znajomości rokującej na nowy związek małżeński, a w tym - opiekę w chorobie ze strony osoby trzeciej przy jednoczesnym wygaśnięciu już u małżonka niewinnego negatywnych odczuć związanych z porzuceniem przez współmałżonka i zorganizowaniu sobie życia samodzielnie. Odmowa wyrażenia zgody na rozwód w takiej sytuacji w istocie wyraża jedynie niechęć dla zalegalizowania związku faktycznie funkcjonującego bez jednoczesnego legitymowania się racjonalnymi względami z uwagi na własny interes, co nie powinno spotykać się z aprobatą. W każdym jednak razie, gdy wzgląd na poczucie krzywdy małżonka niewinnego i jego sytuację życiową nakazuje dokonywać w kategoriach moralnych ocen negatywnych, to w równym stopniu należy, przy rozważaniu odmowy wyrażenia zgody na rozwód, uwzględnić powstałą sytuację z punktu widzenia szkody społecznej, jaką wywołuje utrzymywanie związków małżeńskich formalnych nie mających szans na faktyczne funkcjonowanie przy jednoczesnym istnieniu związków pozamałżeńskich zasługujących na legalizację.

Wyrok SN z dnia 28 lutego 2002 r., III CKN 545/00

Standard: 11226