Cofnięcie zgody na rozwód oraz wniosku o zaniechanie orzekania o winie

W postępowaniu apelacyjnym strona procesu rozwodowego może cofnąć wyrażone przed sądem pierwszej instancji żądanie zaniechania orzekania o winie rozkładu pożycia (art. 57 § 2 k.r.o.).

Uchwała SN z dnia 24 listopada 2006 r., III CZP 105/06

Standard: 54650 (pełna treść orzeczenia)

W postępowaniu apelacyjnym strona procesu rozwodowego może cofnąć wyrażone przed sądem pierwszej instancji żądanie zaniechania orzekania o winie rozkładu pożycia (art. 57 § 2 k.r.o.).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego, zarówno na gruncie kodeksu rodzinnego, jak i kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dominuje pogląd, że strona może w postępowaniu apelacyjnym odwołać wyrażoną przed sądem pierwszej instancji zgodę na zaniechanie orzekania o winie rozkładu pożycia (orzeczenia z dnia 26 czerwca 1958 r., 2 CR 417/57, z dnia 4 sierpnia 1958 r., 1 CR 1127/57, z dnia 3 września 1958 r., 3 CR 226/58, wyrok z dnia 17 lutego 2005 r., IV CK 557/04). Podnosi się m.in., że zaniechanie orzekania o winie wywołuje bardzo doniosłe skutki materialnoprawne, w szczególności w zakresie prawa do alimentacji, co w sposób oczywisty przemawia przeciwko wykładni, która pozbawiłaby małżonka możliwości realizacji tych praw.

Oświadczenie strony procesu rozwodowego o wyrażeniu zgody na zaniechanie orzekania o winie jest procesowym oświadczeniem woli o skutkach materialnoprawnych; wyraża ono wolę strony co do przedmiotu orzekania oraz określa wiążąco dla sądu zakres jego kognicji. Nie można podzielić oceny Sądu Apelacyjnego o podobieństwie jego konsekwencji do skutków oświadczenia o częściowym cofnięciu pozwu, którego dopuszczalność, w zakresie wskazanym w art. 203 § 4 k.p.c., podlega badaniu przez sąd. Cofnięcie pozwu daje wyraz rezygnacji powoda z kontynuacji postępowania rozpoczętego wskutek wniesienia pozwu i jest tym samym rezygnacją z szukania ochrony prawnej w ramach tego postępowania. Zamiaru takiego nie wyraża cofnięcie żądania zaniechania orzekania o winie w sprawie o rozwód. Trudno też uznać, że czyni ono zbędnym wydanie wyroku lub też że skutkiem tego zachodzi niedopuszczalność jego wydania (art. 355 § 1 k.p.c.).

Małżonek, który może wystąpić z żądaniem zaniechania orzekania o winie zarówno przed sądem pierwszej, jak i drugiej instancji, może też cofnąć to żądanie, tak jak i zgodę na orzeczenie rozwodu, aż do chwili zamknięcia rozprawy w drugiej instancji. Taką możliwość w postępowaniu odwoławczym dopuszczano w orzecznictwie Sądu Najwyższego także pod rządami kodeksu rodzinnego i dawnego kodeksu postępowania cywilnego (wyrok z dnia 3 września 1958 r., 3 CR 226/58). Jej dokonaniu w postępowaniu apelacyjnym nie stoi na przeszkodzie wynikający z art. 383 k.p.c. zakaz rozszerzania żądania w tym postępowaniu oraz występowania z nowymi roszczeniami. Przysługujące każdemu z małżonków uprawnienie do wyrażenia zgody na nieorzekanie o winie nie może być utożsamiane z żądaniem pozwu, którego przedmiotem jest orzeczenie rozwodu (wyrok SN z dnia 17 lutego 2005 r., IV CK 557/04).

Cofnięcie w apelacji żądania zaniechania orzekania o winie nie zmienia przedmiotu procesu przed sądem apelacyjnym w stosunku do tego, co było nim przed sądem pierwszej instancji, nie stanowi więc rozszerzenia żądania w rozumieniu art. 383 k.p.c.

Cofnięcie żądania zaniechania orzekania o winie przed sądem drugiej instancji nie musi w każdym przypadku prowadzić do konieczności przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Potrzeba taka może powstać jedynie wówczas, gdy konieczne stanie się przeprowadzenie postępowania dowodowego co do winy rozkładu pożycia w całości (art. 386 § 4 k.p.c.). Będzie tak wówczas, gdy sąd pierwszej instancji, z naruszeniem art. 56 § 3 k.r.o., w ogóle nie przeprowadził postępowania dowodowego w zakresie winy lub też postępowanie dowodowe zostało ograniczone na podstawie art. 442 k.p.c.

Małżonek, który odwołuje wyrażoną przed sądem pierwszej instancji zgodę na nieorzekanie o winie powinien już w apelacji powołać nowe fakty i dowody dotyczące winy współmałżonka oraz wykazać, że ich powołanie przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe, gdyż wówczas jeszcze nie istniały, lub o nich nie wiedział, albo też zachodziły istotne przyczyny usprawiedliwiające niemożność ich przedstawienia albo że potrzeba powołania się na nie wynikła później (art. 368 § 1 pkt 4 k.p.c.). Nie jest skuteczne samo tylko przytoczenie nowych okoliczności faktycznych i dowodów; wtedy sąd apelacyjny opiera orzeczenie o winie na materiale procesowym zgromadzonym przed sądem pierwszej instancji.

Uchwała SN z dnia 24 listopada 2006 r., III CZP 106/06

Standard: 11198 (pełna treść orzeczenia)