Rozkład pożycia małżeńskiego jako przesłanka rozwodu i znaczenie w procesie

Ustalając zupełny i trwały rozkład pożycia, sąd nie jest obowiązany do oceny ważności jego powodów, tj. nie ma obowiązku badać, czy w świetle zasad współżycia społecznego można je uznać za wystarczająco doniosłe. Nie oznacza to jednak zwolnienia sądu od obowiązku wszechstronnego wyjaśnienia, jakie były przyczyny rozkładu, tj. jakie okoliczności doprowadziły do jego powstania. Ustalenie tych okoliczności jest przede wszystkim niezbędne dla oceny charakteru i stopnia rozkładu pożycia małżeńskiego, zwłaszcza z punktu widzenia jego trwałości, stanowiącej w myśl art. 56 § 1 k.r.o. konieczny warunek dopuszczalności rozwodu.

Bez wyjaśnienia okoliczności, które wywołały rozkład, nie byłoby także możliwe rozstrzygnięcie, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia, o czym sąd obowiązany jest orzec stosownie do art. 57 § 1 k.r.o. Jest to również potrzebne w sprawach, w których obie strony rezygnują z orzeczenia o winie, gdyż takie stanowisko stron nie zwalnia sądu od obowiązku oceny rozkładu z punktu widzenia jego zupełności i trwałości.

Ustalenie przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego może mieć zasadnicze znaczenie dla oceny, czy żądanie rozwodu nie jest w okolicznościach sprawy sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, albo czy z żądaniem tym nie występuje małżonek wyłącznie winny, a w wypadku gdy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia - czy z zasadami tymi nie jest sprzeczna odmowa drugiego małżonka wyrażenia zgody na rozwód.

Należy zatem stwierdzić, że - w świetle przepisów obowiązującego kodeksu - w sprawach o rozwód problem ważności powodów rozkładu pożycia małżeńskiego nie występuje jako ustawowa przesłanka dopuszczalności rozwodu. Nie oznacza to jednak zmiany w kryteriach oceny rozkładu pożycia małżeńskiego z punktu widzenia jego zupełności i trwałości jako przesłanki rozwodu. Nadal bowiem aktualna jest potrzeba wyjaśniania przyczyn tego rozkładu jako istotnego elementu całokształtu okoliczności, które uzasadniają żądanie rozwodu lub sprawiają, że żądanie to jest bezpodstawne.

Uchwała SN z dnia 18 marca 1968 r., III CZP 70/66 (wytyczne)

Standard: 11372 (pełna treść orzeczenia)

Nieustalenie pobudek, którymi kierował się małżonek zrywając pożycie małżeńskie, nie upoważnia do oddalenia powództwa o rozwód, jeżeli zostanie stwierdzony zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego w postaci niewykonywania przez tego małżonka jego podstawowych obowiązków wynikających z małżeństwa. Utrzymywanie węzła małżeńskiego tylko dlatego, że małżonek nie potrafi wyjaśnić przyczyny ujemnego zachowania się jego współmałżonka, ten zaś zataja przed sądem prawdziwe przyczyny, nie byłoby usprawiedliwione.

Orzeczenie SN z dnia 15 maja 1952 r., C 876/51

Standard: 11153

Podstawą powództwa o rozwód jest zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Przyczyny tego rozkładu nie stanowią samodzielnej podstawy powództwa. Wskazanie przez powoda nowych przyczyn uzasadniających żądanie rozwodu nie stanowi zmiany powództwa w rozumieniu art. 193 KPC. Fakty stanowiące przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego mogą być przez każdą ze stron powoływane na równi z innymi faktami stosownie do ogólnych reguł wynikającymi z art. 217 KPC. Powód może powołać kilka przyczyn rozkładu, sąd może ustalić fakt rozkładu pożycia tylko wskutek niektórych z nich lub nawet z przyczyn nie powołanych przez powoda, co nie oznacza, że orzeczenie rozwodu następuje na innych podstawach powództwa. Podstawa zawsze jest jedna – zupełny i trwały rozkład pożycia – niezależnie od przyczyny uzasadniającej ten rozkład.

Wyrok SN z dnia 30 sierpnia 1949 r., Wa C 85/49

Standard: 11152