Zdolność prawna i sądowa pracowniczych kas zapomogowo – pożyczkowych

Pracownicza kasa zapomogowo-pożyczkowa ma zdolność sądową.

Problem zdolności sądowej pracowniczych kas zapomogowo – pożyczkowych (zwanych dalej „Kasami”) jest przedmiotem rozbieżnych stanowisk w piśmiennictwie, a także nie był jednolicie rozstrzygany w orzecznictwie. W konsekwencji w uchwale SN z dnia 13 października 2006 r., III CZP 79/06 uznano, że kasy mają zdolność sądową na mocy ówcześnie obowiązującego art. 64 § 2 k.p.c., natomiast nie zostały one wyposażone w zdolność prawną, pozwalającą na uznanie ich za jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi w rozumieniu art. 33[1] § 1 k.c. 

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie podziela generalnej oceny zawartej w uzasadnieniu cyt. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2016 r. (III CZP 79/06), a mianowicie że pracowniczych kas zapomogowo – pożyczkowych nie wyposażano także w zdolność prawną pozwalającą na uznanie ich za jednostki wymienione w art. 33[1] § 1 k.c.

Aktem prawnym określającym szczegółowe zasady organizowania i działania pracowniczych kas zapomogowo – pożyczkowych jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1992 r. (Dz.U. 1992 r., nr 100, poz. 502 ze zm.) zwane dalej „rozporządzeniem”, które wydane zostało na mocy i w zakresie określonym w delegacji ustawowej, którą zawiera art. 39 ust. 5 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.).

Nie może być wątpliwości, że pojęciem „ustawy” należy obejmować także powszechnie obowiązujący akt prawny (rozporządzenie RM z 19 grudnia 1992 r.) wydany na podstawie i w zakresie delegacji ustawowej, uprawniającej Radę Ministrów do określenia szczegółowych zasad w przedmiocie m.in. organizowania i działania kas. Skoro zatem przepisy rozporządzenia stanowią o rachunku bankowym Kasy (§ 4 ust. 1 pkt 7 oraz § 29 ust. 4 i § 33 ust. 1), a więc o stronie umowy nazwanej rachunku bankowego, o umowie zawartej przez Kasę z m.in. zakładem pracy (§ 4 ust. 2), o interesach Kasy reprezentowanych na zewnątrz przez jej zarząd (§ 23), o ochronie mienia Kasy (§ 26 ust. 2 pkt 1), o funduszach składających się na środki finansowe Kasy (§ 28), o uprawnieniu Kasy do przyjmowania subwencji i darowizn (§ 32), to wymienione jedynie przykładowo przepisy rozporządzenia dowodzą, że ustawodawca przyznał Kasom zdolność prawną, chociaż posłużył się w tym celu zastosowaniem pośredniej metody opisowej, czego jednak nie wyklucza ustawodawca ani w art. 33[1] § 1 k.c. ani w art. 64 § 1[1] k.p.c., stanowiąc generalnie o przyznaniu ustawą zdolności prawnej, czego ustawodawca może dokonać w rozmaity sposób.

Również w piśmiennictwie aprobowane jest stanowisko, że przyznana Kasom w taki sposób zdolność prawna została zarazem uregulowana w sposób specyficzny, a zakres tej zdolności prawnej ograniczony jest do realizacji jej statutowych celów, które nie mogą być sprzeczne z celami określonymi w rozporządzeniu.

W ocenie składu Sądu Najwyższego orzekającego w niniejszej sprawie, Kasy mogą zostać zakwalifikowane jako tzw. „ułomne osoby prawne” (osoby ustawowe), o których stanowi art. 33[1] § 1 k.c., nawet jeśli przyznanie im ustawą zdolności prawnej nie jest dokonane w sposób wyraźny (bezpośredni), a tylko w drodze zastosowania w rozporządzeniu pośredniej metody opisowej. Doktryna trafnie aprobuje także taki sposób przyznania ustawą zdolności prawnej, a więc z pominięciem posłużenia się przez ustawodawcę jednoznacznie brzmiącą formułką. Jest zatem wystarczającym, aby z całości regulacji, spełniającej wymóg uznania ją za ustawową, wynikało, że jednostka organizacyjna, niebędąca osobą prawną, może być podmiotem praw i obowiązków.

Wskazane przykładowo przepisy rozporządzenia dowodzą, że Kasom, których one dotyczą, ustawodawca przyznał zdolność prawną w określonej tymi przepisami materii. Konsekwencją kwalifikacji prawnej statusu Kas jako podmiotów, o których stanowi art. 33[1] § 1 k.c. jest konieczność odpowiedniego stosowania do nich przepisów o osobach prawnych, a więc zarówno przepisów k.p.c., a zwłaszcza jego art. 64 § 1, przesądzającego zatem pośrednio o posiadaniu przez Kasę zdolności sądowej.

Bezpośrednim jednak źródłem przesądzającym o posiadaniu przez Kasy zdolności sądowej jest art. 64 § 1[1] k.p.c., ponieważ Kasy spełniają wszystkie określone tym przepisem przesłanki, nie wyłączając przyznania im ustawą zdolności prawnej. Nie można bowiem wyobrazić sobie sytuacji w której Kasa, udzielając członkom Kasy pożyczek staje się za przyzwoleniem ustawodawcy stroną powstałego w ten sposób stosunku cywilnoprawnego, albo też zawierając z zakładem pracy umowę (§ 4 ust. 2 rozporządzenia), miałaby być pozbawiona zdolności prawnej, skoro – jak trafnie podniesiono w piśmiennictwie – istnienie więzi obligacyjnej możliwe jest tylko między podmiotami dysponującymi zdolnością prawną.

Postanowienie SN z dnia 25 stycznia 2017 r., IV CSK 149/16

Standard: 11015 (pełna treść orzeczenia)

Pracownicza kasa zapomogowo-pożyczkowa, działająca na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1992 r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w zakładach pracy (Dz. U. Nr 100, poz. 502 ze zm.), ma zdolność sądową.

Pracownicze kasy zapomogowo – pożyczkowe niewątpliwie spełniają eksponowane w literaturze i orzecznictwie zasadnicze kryteria prawne, pozwalające na uznanie ich za organizacje społeczne w rozumieniu art. 64 § 2 k.p.c. po wyodrębnieniu się ich ze struktur organizacyjnych związków zawodowych, Nietrudno zauważyć, że kasy mają niekiedy” więcej „cech osoby prawnej niż inne organizacje społeczne, którym przyznano w judykaturze podmiotowość sądową. Świadczyć o tym może np. bardzo szczegółowa regulacja struktury organizacyjnej kasy, w tym też możliwość przekształcenia kasy z woli członków w osobę prawną (spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową, mającą status prawny spółdzielni, § 47 rozporządzenia). Co więcej, kasy spełniały i nadal spełniają ważkie funkcje społeczne w postaci propagowania idei oszczędzania, wzajemnej pomocy i finansowego wspierania się członków, mobilizowania społecznej aktywności członków w strukturach kasy. Nie sposób zatem nie dostrzec tego, że pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe uczestniczą w szerokim zakresie w obrocie prawnym i tym samym powinny mieć możliwość ochrony własnych interesów prawnych, samodzielnie występując w postępowaniu cywilnym jako strona tego postępowania. Nie bez znaczenia pozostaje i to, że przyznanie zdolności sądowej kasie służyć może pośrednio także ochronie prawno majątkowych interesów członków kasy, zwłaszcza wówczas, gdy kasa funkcjonuje w zakładzie pracy o większej ilości pracowników.

Uchwała SN z dnia 13 października 2006 r., III CZP 79/06

Standard: 72882 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy