Skutki wypowiedzenia umowy kredytu

Wypowiedzenie umowy kredytu nie wpływa na bieg terminu przedawnienia roszczeń o zapłatę rat kredytu, które stały się wymagalne przed wypowiedzeniem umowy.

Uchwała SN (7) z dnia 10 maja 2023 r.​, III CZP 52/22

Standard: 68545

W wypadku wypowiedzenia umowy kredytu kwota wykorzystanego kredytu, której termin płatności nie nadszedł, staje się wymagalna z chwilą rozwiązania umowy i powstaje obowiązek jej zwrotu w wysokości nominalnej. Do tej części wierzytelności nie mogą mieć również zastosowania odsetki od kredytu przeterminowanego, przewidziane w umowie na wypadek uchybienia datom zwrotu wskazanym w harmonogramie spłat.

Umowa kredytu ma charakter terminowy, gdyż zawsze zawiera się ją na czas określony. Wypowiedzenie umowy przez bank w wyniku jej naruszenia przez kredytobiorcę, m.in. poprzez zaniechanie lub nieterminowe dokonywanie spłaty kredytu, ma charakter sankcyjny. Uprawnienie to realizowane jest przez dokonanie jednostronnej czynności prawnej prawo-kształtującej i powoduje, z upływem terminu wypowiedzenia, nie tylko następcze wygaśnięcie zobowiązania w zakresie praw i obowiązków kontraktowych ciążących na obu stronach (skutek ex nunc) ale i ukształtowanie dalszych stosunków prawnych. Ich przedmiot i zakres wyznaczają zasady ogólne prawa zobowiązań oraz, w oznaczonym zakresie, treść dotychczasowej umowy.

Z jednej strony ustaje obowiązek banku udostępniania kolejnych transz kredytu, z drugiej powstaje uprawnienie do rozliczenia kredytu już wykorzystanego przez kredytobiorcę.

Wyraźnie odróżnić należy trzy grupy zobowiązań kredytobiorcy. Wierzytelność banku dotycząca rat uiszczonych w terminie przed rozwiązaniem umowy ulega definitywnemu umorzeniu. Rozliczenie rat nie spłaconych w terminie określonym harmonogramem, których termin wymagalności przypadał przed rozwiązaniem umowy, następuje - co do zasady, o ile strony wyraźnie nie postanowią inaczej - na dotychczasowych zasadach określonych w umowie, włącznie z odsetkami pobieranymi od kredytu przeterminowanego. Nie można mówić o wygaśnięciu obowiązku zapłaty odsetek, w sytuacji gdy przed rozwiązaniem umowy doszło do niewłaściwego wykonania zobowiązania, polegającego na naruszeniu przez dłużnika obowiązku, co do którego zastrzeżone były takie świadczenia uboczne. Natomiast pozostała kwota wykorzystanego kredytu, której termin płatności nie nadszedł, staje się wymagalna z chwilą rozwiązania umowy i powstaje obowiązek jej zwrotu w wysokości nominalnej. Co do niej nie doszło do opóźnienia ani zwłoki dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Oczywistym jest zatem, że do tej części wierzytelności nie mogą mieć również zastosowania odsetki od kredytu przeterminowanego, przewidziane na wypadek uchybienia datom zwrotu spełnienia świadczeń wskazanych w harmonogramie spłat.

W judykaturze i piśmiennictwie utrwalone jest stanowisko, że pomimo ustania stosunku umownego oznaczone postanowienia umowy, dotyczące takich zagadnień jak zasady dalszych rozliczeń czy kary umowne na wypadek odstąpienia od umowy mogą wiązać nadal, jeżeli strony tak wyraźnie postanowiły. Zastrzeżenia takie mogą dotyczyć również następczych skutków wypowiedzenia umowy kredytu.

Podkreślić jednak należy - uwzględniając, iż umowa o kredyt zawierana jest na czas oznaczony - że jeżeli kredyt został wykorzystany w całości, a termin trwania umowy, wyznaczony terminem płatności ostatniej raty upłynął przed wypowiedzeniem, czynność wypowiedzenia powinna być poddana ocenie w aspekcie prawnej skuteczności (art. 75 prawa bankowego).

Wyrok SN z dnia 7 marca 2017 r., II CSK 281/16

Standard: 64665 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Skuteczne wypowiedzenie umowy kredytu nie powoduje zniesienia istniejącego między stronami stosunku obligacyjnego wynikającego z zawartej umowy, ale skutkuje wymagalnością roszczenia Banku obejmującego niespłacone raty kredytu oraz odsetki kapitałowe i odsetki za opóźnienie.

Wypowiedzenie umowy nie zwalnia kredytobiorcy z obowiązku zwrotu otrzymanego kredytu w wysokości określonej w umowie wraz z należnymi odsetkami, zmieniając jedynie termin wymagalności tego roszczenia, nie ma też podstaw do uznania, że określone w umowie odsetki związane z niedotrzymaniem przez kredytobiorcę terminu zwrotu świadczenia nie mogą dotyczyć obowiązku wymagalnego w terminie wynikającym z wypowiedzenia umowy. Z treści zawartej przez strony umowy jednoznacznie wynika, że zadłużeniem przeterminowanym, z istnieniem którego wiąże się obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie w określonej wysokości, jest kredyt niespłacony w terminie.

Wyrok SN z dnia 26 stycznia 2017 r., II CSK 209/16

Standard: 11009 (pełna treść orzeczenia)

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 lipca 1987 r. IV CR 195/87 (OSNC 1989/1/16) wykorzystanie wynikających z umowy kredytowej lub przepisów prawa uprawnień banku do jednostronnej modyfikacji umowy kredytowej i wypowiedzenie części lub całości kredytu nie może być uznane za nadużycie prawa, jeżeli powzięte zostało po stwierdzeniu, że niespełnienie przez kredytobiorcę warunków ustalonych w umowie co do spłaty kredytu i oprocentowania jest następstwem utraty zdolności kredytowej przez dłużnika lub pogorszenia jego sytuacji materialnej w stopniu zagrażającym zdolności do spłaty przez niego tego zadłużenia.

Nie można uważać za nadużycie prawa skorzystanie z prawnie dopuszczalnych środków dla ochrony interesów majątkowych kredytodawcy, gdy były one zaangażowane do poprawy sytuacji finansowej kredytowanego banku i gdy przepisy prawa bankowego przewidywały środki ochrony interesów osób trzecich w razie niebezpieczeństwa niewypłacalności banku, tak jak czyniły to przepisy art. 104 -115 prawa bankowego z 1989 r.

Wyrok SN z dnia 13 lutego 2004 r., IV CK 40/03

Standard: 18444 (pełna treść orzeczenia)