Ubezpieczenie społeczne obywatela państwa obcego

Sytuacja obywatela państwa obcego oznacza, że jeśli nie są spełnione warunki z art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, nie będzie podlegał ubezpieczeniu społecznemu w Polsce, nawet dobrowolnie i bez oceny, czy taki tytuł ubezpieczenia posiada w kraju ojczystym. Skutek ten oczywiście jest analizowany wobec osoby, która nie jest objęta rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. UE. L. 2004.166.1; dalej „rozporządzenie (WE) nr 883/2004”) oraz rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. UE. L. 2009.284.1). Jedynie wpadkowo warto zauważyć, że powołane przepisy prawa UE odwołują się, co do zasady, do miejsca świadczenia pracy (lex loci labori), jako podstawy do ustalenia właściwego ustawodawstwa.

Przystępując do rektyfikacji pojęcia „których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego” w pierwszym rzędzie należy podnieść, że ustawa systemowa nie zawiera legalnej definicji spornego terminu, choć art. 8 ustawy systemowej definiuje szereg pojęć na użytek danej gałęzi prawa. Nie ma też w tym zakresie odesłania do innego aktu. Stosowne zaniechanie wydaje się jednak celowe. W ustawie systemowej sformułowanie „pobyt” jest użyty także w innych przepisach (np. art. 35 ust. 10; art. 50 ust. 2d i ust. 3, art. 68a ust. 2) i ma na celu identyfikację różnych zagadnień. Nie jest to jednocześnie zwrot posługujący się skomplikowaną strukturą znaczeniową. Wszak pojęcia „stały pobyt” funkcjonują w języku powszechnym. Zdekodowanie znaczenia tego pojęcia powinno uwzględniać cały człon tej części normy art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, która ma znaczenie w sprawie. Ustawodawca zawarł w przepisie sformułowanie „nie ma charakteru stałego”. Przedmiotowe sformułowanie jest otwarte względem potencjalnego brzmienia „nie jest stały”. Dodanie w tym miejscu zwrotu „charakteru stałego” oznacza, że nie może on być interpretowany statycznie, jak czyni to skarżący. W jego ocenie, istotna jest okoliczności faktyczna, a mianowicie ile razy dana osoba przyjeżdża do Polski, długotrwałości pobytu, jak też miejsce koncentracji interesów życiowych danej osoby w stosunku do posiadania statusu wspólnika. Tymczasem, w ocenie Sądu Najwyższego, konieczna jest wykładnia dynamiczna, która uwzględni zmieniające się stosunki gospodarcze, a przede wszystkim ułatwienia w komunikacji przygranicznej, swobodę i wolność prowadzonej działalności gospodarczej, której rolę dostrzega Konstytucja RP (art. 20).

W dobie powszechnego dostępu do systemów komunikacji bezprzewodowej, Internetu, prowadzenie działalności gospodarczej bez obowiązku pobytu w siedzibie podmiotu gospodarczego nie jest odstępstwem od współczesnych standardów. Oczywiście bezpośredni nadzór jest jednym z elementów prowadzenia przedsięwzięcia, lecz należy go identyfikować przez pryzmat rodzaju i rozmiaru konkretnej działalności, która w tym wypadku wyposażyła skarżącą także w stanowisko prezesa zarządu. Dodatkowo w Spółce został ustanowiony pełnomocnik, zobowiązany do realizacji zaplecza technicznego (opłacanie czynszu, składanie deklaracji, etc.). Skoro jest on obdarzony dostatecznym poziomem zaufania, to prowadzenie działalności, której ujawnione elementy sprowadzały się do przygotowania projektów (tak to ustaliły Sądy w sprawie), pozwala na stwierdzenie, że osobista obecność jednoosobowego wspólnika w siedzibie Spółki nie jest konieczna, a swoje obowiązki z powodzeniem może wykonywać na odległość. Innymi słowy, nie musi w rozumieniu potocznym stale przebywać w siedzibie firmy, a tym samym na terenie kraju. Oceny tej nie zmienia parametr koncentracji interesów życiowych poza granicami Polski.

Współcześnie fakt wykonywania pracy w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania nie stanowi novum. Dotyczy to w szczególności takiej sytuacji, która nie wymusza stałego i systematycznego dojazdu do pracy, czyli wykonywania jej w reżimie zatrudnienia pracowniczego. Przy tej okazji nie można pominąć, że odległość z miejsca zamieszkania skarżącej na Białorusi (Brześć) do siedziby Spółki wynosi około 45 km. Z tego powodu możliwość dojazdu do jej siedziby nie stanowi uciążliwości, jaki wynikać może z samego faktu użycia argumentu „o zamieszkiwaniu za granicą”.

W końcu ważki jest stopień odmienności kulturowej, językowej, jaki może powodować, że bez osobistych działań cudzoziemiec nie będzie w stanie rozpocząć i prowadzić działalności w Polsce. Ten walor w sprawie nie stoi na przeszkodzie. Spółka ma siedzibę w B., a więc w obszarze przygranicznym z krajem pochodzenia skarżącej. Nie ma też barier językowych, które utrudniają komunikację.

Agregacja powyższych okoliczności, prowadzi do wniosku, że termin „nie podlegają ubezpieczeniom społecznym obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego”, należy dekodować w powiązaniu z system ubezpieczenia społecznego, a nie przez odwoływanie się do przepisów o charakterze meldunkowym, ilościowym (ile razy dana osoba wjeżdża do kraju i jak długo tu pozostaje). Ten aspekt Sąd Apelacyjny rozważał ze szczególną starannością, odwołując się do stanowiska judykatury. Zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku pogląd Sądu Najwyższego (zob. wyrok z dnia 17 września 2009 r., II UK 11/09, OSNP 2011 nr 9-10, poz. 134) w pełni zasługuje na aprobatę. Nie jest to zresztą jedyne stanowisko w tej kwestii. Na poparcie należy odwołać się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2011 r., I UK 60/11 (LEX nr 1102994), w uzasadnieniu którego dokonano podsumowania dorobku judykatury w spornej kwestii oraz przedstawiono dodatkowe argumenty za określoną metodą wykładni art. 5 ust. 2 ustawy systemowej.

Punktem odniesienia dla wyjaśnienia kwestii, czy pobyt cudzoziemca nie ma charakteru stałego, jest wymieniony w tym przepisie obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym. Skoro ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych określa zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, to podlegają im także obywatele państw obcych, którzy podejmują działalność stanowiącą podstawę objęcia ich obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. W żadnej mierze art. 5 ust. 2 ustawy systemowej nie zmienia podstawowej reguły stanowiącej, że obowiązek ubezpieczenia społecznego - również wobec obywateli państw obcych - powstaje między innymi z chwilą rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności (art. 13 pkt 4 ustawy). Dlatego charakter pobytu (stały albo niestały) należy odnosić w relacji do powszechnego obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, czyli do podstawy ubezpieczenia. Ten charakter nie zależy w konsekwencji od tego, jaki zamiar, co do okresu przebywania w Polsce, przejawia cudzoziemiec (zob. także wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 września 2009 r., II UK 11/09, OSNP 2011 nr 9-10, poz. 134; z dnia 23 maja 2008 r., I UK 303/07, LEX nr 516772; z dnia 17 stycznia 2006 r., I UK 225/06, LEX nr 351984 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2010 r., II UK 297/09, LEX nr 960479). Stały pobyt w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podlega zatem ocenie w zależności od realizacji działalności, z której wynika ustawowy obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym. Stały pobyt to pobyt niezmienny w danym okresie, czyli w okresie realizacji podstawy ubezpieczenia, przy czym nie ma większego znaczenia okoliczność dotycząca tego, jaką administracyjną gwarancję prowadzenia działalności lub zapewnienie pobytu miał w Polsce obywatel państwa obcego. Liczy się to, czy obywatel państwa obcego przebywając na terytorium RP w stałym charakterze prowadził działalność pozarolniczą. O tym, czy dany pobyt ma charakter stały nie decyduje więc stały pobyt w sensie "długotrwałości i stałości pobytu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej", albowiem w takim wypadku wyłączeniu z ubezpieczeń społecznych podlegaliby ci cudzoziemcy, których pobyt nie ma "takich cech", choć spełnialiby warunki podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako wspólnicy jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Wyrok SN z dnia 12 lipca 2017 r., II UK 295/16

Standard: 10937 (pełna treść orzeczenia)