Charakterystyka wolności wyrażania poglądów, opinii, słowa

Swoboda wymiany poglądów nie obejmuje - co do zasady - wypowiedzi jednoznacznie znieważających (tak: wyrok TK z 12 lutego 2015 r., SK 70/13).

Ani Konstytucja RP, ani Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności nie chronią sfery wolności wypowiedzi w sposób bezwzględny, niezależnie od tego, czy jest ona wyrażana w okolicznościach publicznych, czy w sferze życia prywatnego. Wolność ta nie korzysta z ochrony wówczas, gdy wkracza w sferę treści wyznaczających jej granice, a zatem niedopuszczalnych w świetle innych przepisów Konstytucji RP i/lub Konwencji. Stworzenie warunków dla swobodnej wymiany poglądów nie oznacza przyzwolenia na wszelkie formy wypowiedzi, ponieważ omawiana wolność nie obejmuje - co do zasady - wypowiedzi jednoznacznie znieważających (tak: wyrok TK z 12 lutego 2015 r., SK 70/13).

Wyrok SN z dnia 7 marca 2023 r., II CSKP 659/22

Standard: 69447 (pełna treść orzeczenia)

Ochrona wolności słowa (wypowiedzi) została zadeklarowana w art. 54 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, stanowiącym, iż każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, a także w art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Zasadniczo standardy i zakres ochrony tej wolności pozostają tożsame. 

Norma ustrojowa odnosząca się do określonego zakresu wolności aktywności człowieka nie kreuje szczególnego „prawa podmiotowego” nadanego podmiotom chronionym wolą prawodawcy, lecz stanowi potwierdzenie (deklarację) ochrony tej wolności, jako wartości pozanormatywnej (jako takiej nieprzyznanej przez prawodawcę, lecz przez niego uznanej), z czego jednocześnie przede wszystkim dla wszystkich organów władzy publicznej – legislatywy, władzy wykonawczej oraz sądowniczej, wynikają obowiązki urzeczywistnienia tej ochrony w zakresie przysługujących im kompetencji i w ramach odpowiadających jak najpełniejszej konkretyzacji ochrony przewidzianej na gruncie norm konstytucyjnych oraz aktów prawa międzynarodowego, w tym Konwencji. 

Na wolność podstawową deklarowaną i chronioną w art. 54 ust. 1 Konstytucji RP składają się wolności „cząstkowe”: wyrażania poglądów, a także pozyskiwania oraz rozpowszechniania informacji. Użyte w tym przepisie słowo „pogląd”, zgodnie z przyjętym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego oraz doktrynie stanowiskiem, powinno być interpretowane jak najszerzej i bez względu na formę, nie tylko jako wyrażenie osobistych ocen co do faktów, ale również przypuszczeń lub opinii.

Podmiotowo dotyczy przede wszystkim ogółu osób fizycznych, ponieważ należy przyjąć, że w zasadzie tylko ta grupa podmiotów stosunków prawnych może mieć swoje poglądy oraz faktycznie pozyskiwać lub rozpowszechniać informacje” (wyrok z 30 października 2006 r., P 10/06), choć – z drugiej strony – prawo do wolności słowa na gruncie Konwencji przysługuje zarówno osobom fizycznym, jak i prawnym (wyrok TK z 21 września 2015 r., K 28/13).

Wolność wypowiedzi jest jednym z fundamentów społeczeństwa demokratycznego, warunkiem jego rozwoju i samorealizacji jednostek. Nie może ograniczać się do informacji i poglądów, które są odbierane przychylnie, postrzegane jako nieszkodliwe czy obojętne.

Wolność wypowiedzi, podobnie jak wolność twórczości, jest ściśle związana z wolnością prasy. Bez pierwszej nie mogłaby istnieć i być skutecznie wykonywana druga. Ta ostatnia ma fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania demokratycznego państwa prawa, w którym kluczową rolę ma nieskrępowana debata publiczna, którą umożliwia instytucja wolnych środków społecznego przekazu (zob. wyrok TK z 12 maja 2008 r., SK 43/05).

Wyrok SN z dnia 11 sierpnia 2022 r., II CSKP 313/22

Standard: 69595 (pełna treść orzeczenia)