Granice dopuszczalnej krytyki w Internecie

Internet nie jest medium jednorodnym, bo mogą być za jego pośrednictwem publikowane materiały prasowe, wpisy na blogach, wypowiedzi na forach internetowych o różnych profilach lub serwisach o różnej strukturze i specyfice. Ocena wypowiedzi w aspekcie naruszenia dobra osobistego musi zatem uwzględniać sposób działania i charakterystykę danej formy działania. 

Nie ma wątpliwości, że nazwa (login, nick) pełni różne funkcje i może stanowić nie tylko identyfikator konieczny w procesie logowania, ale też element identyfikujący użytkownika w społeczności internetowej, element wyróżniający i informujący o prowadzonej działalności gospodarczej lub o innym profilu i może podlegać ochronie w aspekcie posługiwania się przez innego użytkownika tożsamym lub zbliżonym, mylącym oznaczeniem.

W przypadku zamieszczenia na forum internetowym postu zawierającego sformułowania naruszające godność użytkownika oznaczonego nickiem, nie jest konieczna indywidualizacja a wystarczające jest, tak jak w przypadku pseudonimu, odczucie tego użytkownika zweryfikowane kryterium obiektywnym. Stopień rozpowszechnienia wiadomości lub sformułowań naruszających dobro osobiste może mieć bowiem wpływ tylko na ocenę stopnia naruszenia i dolegliwości dla pokrzywdzonego a nie na ocenę czy nastąpiło naruszenie dobra osobistego. Istotne znaczenie ma natomiast kontekst sytuacyjny lub zwyczaje środowiska, w którym zostały dane wypowiedzi wygłoszone, oraz środek komunikacji, którym posłużył się naruszyciel.

Wyrok SN z dnia 26 kwietnia 2018 r., I CSK 418/17

Standard: 66437 (pełna treść orzeczenia)

Kultura dyskusji w Internecie stanowi przedmiot rozważań wielu autorów, w tym również dyskusji na tle przestępstw przeciwko czci i godności. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wykształciła się już linia orzecznicza dotycząca granic dopuszczalnej krytyki, na gruncie art. 212 § 1 k.k. Jak stwierdził Sąd Najwyższy już w wyroku z dnia 20 listopada 1933 r., III K 1037/33, (OSN(K) 1934, nr 4, poz. 55) - „Pomówienie (…) może być wyrażone w jakikolwiek sposób, zdolny do uzewnętrznienia myśli sprawcy i przelania ich w świadomość innych osób. Może nastąpić zatem nie tylko ustnie, ale także pismem, drukiem, wizerunkiem lub karykaturą, może uzewnętrznić się gestem [np. znaczące oklaskiwanie mówcy, w chwili, gdy ten podnosi hańbiący zarzut przeciw innej osobie], lub mimiką [np. ironiczny grymas, gdy ktoś mówi o nieskazitelnej uczciwości innej osoby]”. Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów prawa Sąd Najwyższy podkreślał, że gwarantowana w art. 14 Konstytucji RP wolność prasy i innych środków społecznego przekazu obejmuje także środki masowego komunikowania, o jakich mowa w art. 216 § 2 k.k. i art. 212 § 2 k.k.

Internet jest środkiem masowego komunikowania, o jakim mowa w tych przepisach, za pomocą którego sprawca może dopuścić się zarówno zniesławienia, jak i znieważenia (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2008 r., III KK 234/07, OSNKW 2008, Nr 9, poz. 69). Nie tylko komentarze umieszczone w Internecie mogą wypełnić znamiona powyższych przestępstw, ale również ten sam komentarz umieszczony na komunikatorze lub forum internetowym może jednocześnie stanowić zniesławienie oraz zniewagę, co będzie prowadzić do konieczności zastosowania kumulatywnej kwalifikacji (art. 212 § 1 lub 2 k.k. w zw. z art. 216 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.).

W swoim orzecznictwie Sąd Najwyższy szeroko wypowiadał się też na temat odpowiednich granic dopuszczalnej krytyki, czyli dokonania oceny, czy krytyka, poprzez naruszenie dobrego imienia innej osoby, jest konieczna dla obrony uzasadnionego interesu. Tak na przykład w wyroku z dnia 17 maja 2017 r., w sprawie III KK 477/16, (Prok. i Pr.-wkł. 2017, Nr 7 – 8, poz. 4), Sąd Najwyższy stwierdził - „Przedmiotem ochrony przepisu art. 212 § 1 k.k. jest cześć i godność osoby pomawianej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Z drugiej strony niewątpliwą jest konieczność ochrony takich wartości, jak swoboda wypowiedzi, wolność wyrażania opinii, czy realizacja prawa do sądu poprzez podnoszenie w pismach procesowych określonych argumentów, w tym dotyczących sposobu postępowania innej osoby, czy jej właściwości. Powyższe prawa i wolności nie są jednak nieograniczone, co oznacza, że niedopuszczalne jest przekraczanie pewnych granic, zwłaszcza w zakresie ochrony czci i godności innych osób oraz poszanowania ich praw. Pozaustawowy kontratyp prawa do dozwolonej krytyki odnosi się wyłącznie do takich sytuacji, w których krytyka ta jest konieczna, tj. dla obrony uzasadnionego interesu konieczne jest naruszenie dobrego imienia innej osoby lub podmiotu zbiorowego. Wykroczenie poza ramy konieczności skutkuje odpowiedzialnością za zniesławienie”.

Podsumowując dotychczasowe rozważania należy stwierdzić, że ocena charakteru wypowiedzi umieszczonej na stronie internetowej, jako wypełniającej znamiona przestępstwa zniewagi lub zniesławienia, może być dokonana wyłącznie w drodze dokładnej analizy treści tej wypowiedzi. Nie tylko dosłowna treść wypowiedzi wpływa na jej ocenę karno-prawną, ale w równym stopniu znaczenie mają okoliczności i miejsce jej sformułowania, jak również wcześniejsze zachowanie pokrzywdzonego tą wypowiedzią oraz treść i sposób wyrażenia przez niego określonych opinii. Nie jest przy tym możliwe ustalenie z góry, jaki konkretnie rodzaj wypowiedzi może zostać zakwalifikowany, jako wypowiedź zniesławiająca lub znieważająca. Oceny takiej musi dokonać każdorazowo sąd orzekający w sprawie – przy uwzględnieniu specyficznych i wyjątkowych okoliczności faktycznych występujących w realiach takiej sprawy. W konsekwencji tak dokonanej oceny, sąd orzekający w sprawie dotyczącej problematyki dopuszczalnych granic krytyki w Internecie musi stwierdzić, czy znamiona przestępstwa zniesławienia lub zniewagi zostały wypełnione – zarówno w sposób formalny, jak i materialny - w sposób należyty motywując swoją decyzję, z odwołaniem się do sposobu wykładni ustawowych znamion powyższych przestępstw, z uwzględnieniem elementów społecznej szkodliwości czynu.

Postanowienie SN z dnia 24 października 2017 r., V KK 278/17

Standard: 10830 (pełna treść orzeczenia)