Charakterystyka wolności osobistej

"Wolność osobista człowieka jest jednym z kilku jego najbardziej fundamentalnych praw; jest silnie powiązana z prawem do bezpieczeństwa osobistego (zob. art. 5 ust. 1 in fine EKPC). Obie te wartości gwarantują wolność każdego od arbitralności organów władz publicznych, chronią każdego od strachu przed własnym państwem" (zob. wyrok TK 1 marca 2011 r. w sprawie P 21/09, pkt 4.2.2.5.).

W świetle trybunalskiej wykładni art. 41 ust. 1 Konstytucji:

Nietykalność osobista stanowi konieczny, szczególnie ważny warunek realizacji wolności osobistej człowieka w państwie demokratycznym; poszanowanie nietykalności osobistej jest zarazem gwarancją realizacji wolności osobistej" (zob. wyrok z 10 marca 2010 r. w sprawie U 5/07, pkt III.3.2).

Nietykalność osobista pozwala człowiekowi skutecznie strzec przed innymi osobniczej tożsamości i integralności tak fizycznej jak i duchowej.

Wolność osobista nie ma wymiaru absolutnego i może podlegać ograniczeniu, ale jedynie w granicach konstytucyjnie wyznaczonych standardów. Odpowiednie gwarancje zawiera art. 41 ust. 1 Konstytucji, stanowiąc, że:

Każdemu zapewnia się nietykalność i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.

W świetle wykładni art. 41 ust. 1 Konstytucji nietykalność osobista stanowi, w państwie demokratycznym, niezbędny warunek realizacji wolności osobistej człowieka.

Artykuł 41 ust. 1 Konstytucji uzupełnia w stosunku do art. 31 ust. 3 Konstytucji możliwości ustawowego ograniczania lub pozbawiania wolności osobistej, nakazując unormowanie jego "zasad" i "trybu".

Art. 41 ust. 1 Konstytucji nie jest więc, w kwestii wymogu wyłączności ustawy w ograniczeniu wolności osobistej, zwykłym powtórzeniem postanowień art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Generalny wymóg wyłącznej i pełnej regulacji ustawowej ograniczania wolności i praw konstytucyjnych, w tym wolności osobistej, wynika z art. 31 ust. 3 Konstytucji, a z art. 41 ust. 1 zdania drugiego Konstytucji wynika wymóg szczególny, a mianowicie że ustawa ograniczająca wolność osobistą musi zawierać zasady i tryb ograniczania tej wolności.

Z art. 41 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji wynika nakaz, skierowany do ustawodawcy dopuszczającego w danej regulacji pozbawienie lub ograniczenie wolności osobistej, zamieszczania w ustawie wszystkich materialno-prawnych i proceduralnych przesłanek określających bezpośrednio ingerencję w wolność osobistą.

Wyrok TK z dnia 23 listopada 2016 r., K 6/14, OTK-A 2016/98, Dz.U.2016/2205

Standard: 1503 (pełna treść orzeczenia)

Trybunał podkreśla przede wszystkim, że prawo do wolności osobistej jest jednym z najważniejszych praw człowieka, warunkującym niejednokrotnie możliwość korzystania przez niego z innych praw i wolności wyrażonych w przepisach konstytucyjnych lub ustawowych. Prawo do wolności osobistej może jednak podlegać nawet drastycznemu ograniczeniu wobec osób naruszających prawo w celu zapewnienia ochrony dobra wspólnego lub ochrony innych ważnych wartości konstytucyjnych. Do podstawowych zadań państwa należy bowiem egzekwowanie przez nie prawa, w tym zapewnienie nieuchronności kary dla osób prawo to naruszających (por. wyrok TK z 10 lipca 2000 r., sygn. SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144).

Wyrok TK z dnia 20 listopada 2012 r., SK 3/12, OTK-A 2012/10/123, Dz.U.2012/1327

Standard: 1504 (pełna treść orzeczenia)