Ubezpieczenie społeczne rolników – zakres informowania świadczeniobiorców o prawach i obowiązkach

Przepis z art. 62 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników zawiera ogólną normę postępowania Kasy w zakresie obowiązku informowania ubezpieczonych świadczeniobiorców o prawach i obowiązkach wynikających z ustawy. Kasa winna ten ustawowy obowiązek realizować na bieżąco, w stosunku do każdego ubezpieczonego i świadczeniobiorcy.

Jakkolwiek pouczenia zawarte na drukach decyzji kierowanych do ubezpieczonej mają charakter standardowy, to nie sposób wymagać od organu rentowego aby każdorazowo dokonywał pełnej analizy sytuacji osoby ubezpieczonej, a następnie dokonywał subsumcji przepisów zawartych w stosownych ustawach i kierował całkowicie spersonalizowane pouczenie. Wszak normy prawne również formułowane są abstrakcyjnie i w sposób możliwie kompleksowy, tak aby wyczerpać możliwie wszystkie sytuacje życiowe, do których mają one zastosowanie. Trudno zatem oczekiwać od organu rentowego, że będzie na bieżąco zwracał się do różnych instytucji w celu ustalenia i weryfikacji konkretnych okoliczności, które wpływają na zakres, w jakim musi on podejmować działania wobec danej osoby ubezpieczonej. Byłoby to bowiem nieuzasadnione ekonomicznie i generowałoby nadmierne koszty oraz trudności. Stąd też uregulowana w prawie konieczność informowania przez ubezpieczonych o stosownych zmianach w ich sytuacji, które mają wpływ na ubezpieczenie społeczne.

W systemie obowiązującego prawa (pozytywnego) nie można swej sytuacji prawnej usprawiedliwiać nieznajomością prawa. Jakkolwiek zatem w postępowaniu administracyjnym zasada ignorantia iuris nocet doznaje istotnych ograniczeń, zarówno w świetle przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 9 k.p.a.), jak i ustaw szczególnych (art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników), to nie ma ono charakteru absolutnego. Oznacza to, że nieuprawnione jest założenie, iż jednostka nie ma świadomości tego, o czym nie została wyraźnie poinformowana w sposób indywidualny ze szczególnym względnieniem jej sytuacji.

Rolą pouczeń zawartych w decyzjach organów pełniących funkcje z zakresu administracji publicznej jest informowanie szerokiego grona odbiorców o istotnych uregulowaniach, które mogą wpływać na ich sytuację w odniesieniu do zakresu spraw, którym organ ten się zajmuje. Dlatego też informacje w nich zawarte winny stanowić każdorazowo przedmiot analizy osoby, wobec której skierowana jest konkretna decyzja, szczególnie gdy ma ona świadomość, że decyzja taka dotyczy doniosłej dla niej materii. W tym zakresie warto przytoczyć treść uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z 3 lutego 2016 r. I UK 176/14 – „indywidualne pouczenie ubezpieczonego przez organ rentowy o wynikającym z art. 5a ust. 3 i 4 ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników obowiązku złożenia w terminie zaświadczenia właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku od prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej nie jest warunkiem ustania ubezpieczenia społecznego rolników na podstawie art. 5a ust. 6 tej ustawy. Brak takiego indywidualnego pouczenia nie może prowadzić do uchylenia określonego w tym przepisie skutku w postaci ustania ubezpieczenia społecznego rolników.” Jakkolwiek wyżej przytoczona teza dotyczy odmiennej od rozważanej w niniejszej sprawie materii, albowiem traktuje o wyłączeniu z ubezpieczenia ex lege z uwagi na upływ terminu do złożenia stosownego oświadczenia, to jednak ma znaczenie z punktu widzenia zakresu obowiązku informacyjnego organu rentowego, który nie może zakładać, iż określony krąg adresatów jest wyłączony z obowiązku znajomości prawa, czyli że nie obowiązuje zasada ignorantia iuris nocet.

Co prawda, z art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wynika, że Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Rolników prowadzi działalność w zakresie informowania ubezpieczonych i świadczeniobiorców o prawach i obowiązkach wynikających z ustawy oraz propagowania działalności Kasy, to jednak przepis ten nie może być rozumiany jako obowiązek indywidualnego pouczania rolnika o każdej zmianie ustawy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 4 kwietnia 2013 r. III AUa 1337/12).

Ubezpieczona podejmując najpierw zatrudnienie, a następnie planując i wreszcie rozpoczynając działalność gospodarczą powinna była interesować się zarówno treścią przepisów odnoszących się do jej sytuacji, jak i możliwymi dla niej konsekwencjami. Tym bardziej jako przedsiębiorca, a więc podmiot zobowiązany do szczególnej dbałości o stosunki prywatne i publiczno-prawne winna wykazać się większą niż przeciętna świadomością prawną. Zatem nie sposób uznać, że pouczenia kierowane do niej przez organ rentowy na wydrukach decyzji były niedostatecznie skonkretyzowane, albowiem ich treść wystarczała do zorientowania się w zakresie zarówno przysługujących uprawnień i ich źródeł, jak i obowiązków względem KRUS.

Wbrew twierdzeniu Sądu Okręgowego nawet ze standardowych pouczeń zawartych na druku decyzji z 24 stycznia 2013r. wynikało, że należy zgłosić w rolniczym organie rentowym fakt podjęcia zatrudnienia. W razie wątpliwości ubezpieczona mogła, a nawet powinna zwrócić się do ZUS, czy KRUS o udzielenie jej niezbędnych informacji i wówczas zgodnie z art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników zostałaby przez odpowiedni organ w niezbędnym zakresie pouczona. Ubezpieczona zaniechała jednak takich działań, a przynajmniej nie udowodniła, że je podjęła, obecnie wywodząc, że stan jej nieświadomości był usprawiedliwiony, którego to stanowiska Sąd Apelacyjny nie aprobuje. Brak bowiem dołożenia należytej staranności w uzyskaniu przez ubezpieczoną wiedzy na temat dla niej życiowo ważny – a mianowicie, czy podjęcie zatrudnienia, a następnie działalności gospodarczej będzie rodzić konsekwencje natury prawnej na płaszczyźnie ubezpieczenia społecznego – nie jest okolicznością usprawiedliwiającą, ani tym bardziej prowadzić do rozstrzygnięcia wbrew obowiązującym przepisów, w tym regulacji o pierwszeństwie powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych i wyłączeniu spod ubezpieczenia rolniczego, wskutek podjęcia przez ubezpieczonego pozarolniczej działalności gospodarczej przy niespełnieniu pozostałych warunków.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny uznał, że organ rentowy prawidłowo przyjął, że w wymienionych w spornej decyzji okresach A. K. winna być wyłączona z ubezpieczeń społecznych rolników z uwagi na istniejący stosunek pracy i podleganie ubezpieczeniom społecznym ZUS (1 lipca 2011 r. do 30 września 2011 r., od 1 maja 2012 r. do 31 sierpnia 2012 r.). W konsekwencji, stosownie do treści art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, rozpoczynając działalność gospodarczą nie podlegała ona nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata ubezpieczeniom społecznym rolników, a zatem prowadząc działalność gospodarczą, nie mogła złożyć oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia rolniczego. Oznacza to, że od 1 września 2013 r. A. K., jako osoba prowadząca działalność gospodarczą, nie podlegała ubezpieczeniom społecznym rolników.

Wyrok SA w Szczecinie z dnia 21 września 2017 r., III AUa 809/16

Standard: 10441 (pełna treść orzeczenia)