Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką (art. 77 u.k.w.h.)
Hipoteka w ogólności (art. 65 – 78 KWU) Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego (art. 75 u.k.w.h.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Żądając zapłaty od właściciela obciążonej nieruchomości, wierzyciel dochodzi zaspokojenia zabezpieczonej wierzytelności, a czyniąc zadość temu żądaniu właściciel płaci „cudzy dług” (por. art. 518 § 1 pkt 1 k.c.) czyli dług zabezpieczony hipoteką (por. uchwała SN z dnia 18 stycznia 2019 r., III CZP 66/18). W tym kontekście art. 77 u.k.w.h. oznacza, że wbrew art. 73 u.k.w.h. w związku z art. 117 § 2 zd. 1 k.c. właściciel nieruchomości nie może - mimo upływu terminu przedawnienia - uchylić się od zaspokojenia roszczenia zabezpieczonego hipoteką (por. wyroki SN z dnia 14 października 2016 r., I CSK 616/15, z dnia 10 stycznia 2017 r., V CSK 233/16, z dnia 18 maja 2017 r., III CSK 215/16 i z dnia 7 lutego 2018 r., V CSK 180/17 oraz uchwała SN z dnia 18 stycznia 2019 r., III CZP 66/18).
Inaczej mówiąc, nie może skutecznie podnieść wobec wierzyciela hipotecznego zarzutu przedawnienia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką (wyrok SN z dnia 20 lutego 2018 r., V CSK 212/17).
Jeżeli właściciel jest też dłużnikiem osobistym, przeciwko któremu skierowany został nakaz zapłaty oparty na wekslu gwarancyjnym zabezpieczającym dług osobisty, powołanie się przez wierzyciela na odpowiedzialność rzeczową dłużnika jest środkiem obezwładnienia zarzutu przedawnienia skierowanego przeciwko możliwości przymusowego zaspokojenia wierzytelności ze stosunku podstawowego. Sprawia bowiem, że dłużnik osobisty ma obowiązek zaspokojenia przedawnionej wierzytelności. Mimo zatem formalnej odrębności odpowiedzialności rzeczowej - dostrzegalnej zwłaszcza przy nadal dyskusyjnym założeniu, że jej korelatem jest materialnoprawne zobowiązanie właściciela i roszczenie „rzeczowe” wierzyciela hipotecznego - jest ona ściśle związana z wierzytelnością ze stosunku podstawowego. Dlatego też należy uznać, że w celu utrzymania nakazu zapłaty w mocy wierzyciel hipoteczny może powołać się - także po raz pierwszy w odpowiedzi na zarzuty od nakazu zapłaty - na zabezpieczenie hipoteczne, niezależnie od tego, czy uzna się, iż w ten sposób przytacza jedynie dodatkowe fakty uzasadniające roszczenie ze stosunku podstawowego (co zakłada, że korelatem odpowiedzialności rzeczowej właściciela jest w aspekcie materialnoprawnym jedynie zabezpieczana wierzytelność), czy też powołuje się na odrębne, acz akcesoryjne, roszczenie „rzeczowe”, którego źródłem jest hipoteka. W drugim ujęciu, podstawą częściowego utrzymania nakazu zapłaty w mocy (z ograniczeniem określonym w art. 319 k.p.c.) nie byłoby istnienie wierzytelności wekslowej, lecz jedynie roszczenie ze stosunku akcesoryjnego względem stosunku podstawowego (por. wyrok SN z dnia 26 stycznia 2001 r., II CKN 25/00). Akcesoryjny charakter tego roszczenia, wyrażający się w tym, że jest ono środkiem zaspokojenia wierzytelności ze stosunku podstawowego (właściciel płaci „cudzy dług” - art. 518 § 1 pkt 1 k.c.), która nadal zachowuje swe centralne znaczenie, sprawia, iż powołanie się na zabezpieczenie hipoteczne nie oznacza wystąpienia z nowym roszczeniem w rozumieniu art. 495 § 2 k.p.c.
Przepis zaś art. 77 u.k.w.h. w jednakowym stopniu odnosi się do wszystkich właścicieli nieruchomości obciążonych hipoteką, niezależnie od tego, czy są dłużnikami osobistymi, czy rzeczowymi. W związku z tym należy uznać, że jest on zgodny z zasadą równości w zakresie ochrony własności, wyrażoną w art. 64 ust. 2 Konstytucji. Z kolei możliwość prowadzenia egzekucji z nieruchomości obciążonej hipoteką, mimo że roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu, nie świadczy o sprzeczności art. 77 u.k.w.h. z Konstytucją w aspekcie ochrony własności i wymagania proporcjonalności (art. 64 ust. 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji). W sytuacjach uregulowanych w art. 77 u.k.w.h. dochodzi do kolizji ochrony praw dwóch równorzędnych podmiotów: wierzyciela i dłużnika rzeczowego. Zważywszy, że wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z nieruchomości obciążonej hipoteką, ochrona własności dłużnika wiąże się tu nieuchronnie z uszczerbkiem dla praw majątkowych wierzyciela. Wynikająca z art. 77 u.k.w.h. możliwość zaspokojenia się przez wierzyciela z przedmiotu hipoteki po upływie terminu przedawnienia roszczenia wzmacnia stopień ochrony, jaki daje hipoteka, a zarazem nie stanowi nadmiernej ingerencji w prawo własności dłużnika rzeczowego. Przedawnienie nie jest konstytucyjnym prawem podmiotowym,
Wyrok SN z dnia 18 października 2019 r., II CSK 803/18
Standard: 72343 (pełna treść orzeczenia)
Przepis art. 77 u.k.h.w. jest wyrazem specyfiki zabezpieczenia pomyślanego głównie w interesie wierzyciela hipotecznego. W ramach ogólnego uprawnienia do rozporządzania rzeczą, jej właściciel może m. in. dokonywać jej obciążenia przez ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych, w tym hipoteki. Dyspozycji przepisu art. 77 u.k.h.w. nie sposób przypisać niekonstytucyjności, skoro wprowadzone nią ograniczenie prawa własności mieści się w granicach dopuszczalności takiego ograniczenia określonego w art. 31 ust. 3 Konstytucji i zostało wprowadzone przepisem rangi ustawowej.
Art. 77 spełnia funkcję ochronną wobec wierzyciela hipotecznego – zabezpiecza jego interesy przed skutkami przedawnienia wierzytelności hipotecznej, pozwala na pełną realizację celu ustanowienia hipoteki i ta forma zabezpieczenia ma służyć realizowaniu interesu wyrażonego w zabezpieczonej wierzytelności. Jego celem z jednej strony jest zabezpieczenie interesu wierzyciela przed negatywnymi skutkami niespełnienia przez dłużnika rzeczowego zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, a z drugiej ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wyłącznie do tego jedynego składnika majątkowego (nieruchomości), na którym zabezpieczenie zostało ustanowione.
W wielu przypadkach ustanowienie hipoteki stanowi warunek udzielenia kredytu. W szczególności wówczas, gdy ryzyko związane z jego udzieleniem (a właściwie spłatą zobowiązania) jest trudne do realnego oszacowania. W takich przypadkach decydujące, obok bieżącej zdolności dłużnika do spłacenia wierzytelności, będzie miało zabezpieczenie spłaty w sposób gwarantujący w wystarczającym stopniu interesy finansowe wierzyciela, jednocześnie umożliwiając uzyskanie kredytu przez osobę zabiegającą o jego udzielenie. Taką formą zabezpieczenia jest niewątpliwie hipoteka na nieruchomości, a to ze względu na fakt, że przy jej zastosowaniu przedawnienie zabezpieczonej nią wierzytelności nie pozbawia wierzyciela hipotecznego uprawnienia do zaspokojenia się z obciążonej nieruchomości.
Zasadnie zostało przyjęte zaskarżonym wyrokiem, że mimo przedawnienia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, skarżący nie mógł skutecznie podnieść zarzutu przedawnienia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką wobec strony powodowej (wierzyciela hipotecznego), a to z uwagi na owo szczególne unormowanie.
Jak wskazuje się w orzecznictwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2018 r., V CSK 212/17) przepis art. 77 u.k.h.w. ma zastosowanie do właściciela nieruchomości będącego dłużnikiem osobistym, jak i do właściciela, który jest osobą trzecią. Przedawnienie wierzytelności hipotecznej wywołuje skutki tylko w sferze obligacyjnej. Jeżeli dłużnik jest dłużnikiem rzeczowym i dojdzie do przedawnienia wierzytelności, to będzie odpowiadał tylko rzeczowo.
Właściciel nieruchomości, który jest jednocześnie dłużnikiem osobistym, może bronić się przed żądaniem wierzyciela hipotecznego zarzutem przedawnienia wierzytelności głównej w zakresie zaspokojenia z innych składników majątkowych niż obciążona nieruchomość. Wobec tego zaś, że powodowy bank dochodził w tym postępowaniu zaspokojenia, nie z tytułu osobistej odpowiedzialności pozwanych jako kredytobiorców, lecz z tytułu przysługującej mu wobec nich jako właścicieli przedmiotu hipoteki wierzytelności hipotecznej to pozwani w tym zakresie nie mogli skutecznie skorzystać – w granicach określonych art. 77 u.k.h.w. – z zarzutu przedawnienia.
Wyrok SA w Katowicach z dnia 5 grudnia 2018 r., I ACa 522/18
Standard: 20071 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 45401
Standard: 17505