Wymagalności roszczenia odszkodowawczego; data popadnięcia dłużnika w stan opóźnienia (art. 363 § 2 k.c.)

Odsetki spełniają funkcję nie tylko waloryzacyjną, ale przed wszystkim odszkodowawczą w postaci rekompensaty uszczerbku wywołanego pozbawieniem wierzyciela możliwości uzyskania korzyści z należnej mu kwoty odszkodowania. Nie znajduje usprawiedliwienia stosowanie równocześnie dwóch wskaźników równoważących skutki utraty siły nabywczej pieniądza, które prowadzą do podwójnej waloryzacji. W przypadku ustalenia odszkodowania według cen z daty wyrokowania, które będzie wyższe od ustalonego przy zastosowaniu cen z daty wymagalności zaistniałej po wezwaniu dłużnika oraz odsetek za okres od dnia wyrokowania, wierzycielowi należą się odsetki od daty wyroku. Odsetki ustawowe nie mogą stanowić źródła wzbogacenia wierzyciela a do tego prowadzi ich zasądzenie w wysokości w zasadzie odpowiadającej zasądzonemu roszczeniu (por. uchwała SN z 8 lipca 1993 r., III CZP 80/93, wyroki SN z 27 maja 2021 r., II CSKP 100/21, wyrok z 25 stycznia 2017 r., IV CSK 131/16 i z 6 września 2017 r., I CSK 15/17).

W okresie drastycznego spadku wartości pieniądza, co miało miejsce zwłaszcza w pierwszej połowie lat 90-tych ubiegłego wieku, w orzecznictwie wypowiedziano pogląd, że z uwagi na określoną przez ustawodawcę wysokość ustawowych odsetek za opóźnienie, mają one w znacznej mierze charakter waloryzacyjny, dlatego przyjmowano, że należą się poszkodowanemu od dnia wyrokowania (por. uchwała SN z 8 lipca 1993 r., III CZP 80/93, wyroki SN z 16 września 1993 r., I PRN 70/93 oraz z 29 stycznia 1997 r., I CKU 60/96). Pogląd ten jednak, po ustabilizowanie się, na stosunkowo niskim poziomie, inflacji oraz z uwagi na umiarkowaną wysokość ustawowych odsetek, stracił na znaczeniu. W kwestii daty początkowej naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie od świadczenia odszkodowawczego, akceptuje się też stanowisko, według którego roszczenie to staje się wymagalne niezwłocznie po wezwaniu dłużnika przez uprawnionego do zapłaty (por. np. wyrok SN ‎z 18 września 1970 r., II PR 257/70), przy czym kwota roszczenia głównego (od której zostaną zasądzone odsetki) musi być odnoszona do cen z daty wymagalności roszczenia .

Możliwe jest też zastosowanie stanowiska pośredniego (zwłaszcza gdy w toku procesu sądowego w związku ze zwiększeniem się szkody wskutek nowych zdarzeń następuje rozszerzenie żądania pozwu, względnie występują trudności dowodowe w określeniu wysokości części odszkodowania), zgodnie z którym, jeżeli zobowiązany do spełnienia odszkodowania pieniężnego nie spełnia go w terminie ustalonym zgodnie z art. 455 k.c., bądź wynikającym z przepisu szczególnego, poszkodowany może żądać zapłaty odsetek ustawowych od dnia opóźnienia począwszy od upływu tego terminu, w zakresie w jakim zasądzone na jego rzecz odszkodowanie odpowiada istniejącej na ten moment (tj. wezwania do zapłaty i rozszerzenia powództwa) szkodzie. Natomiast gdy co do pozostałej części odszkodowania, ze względu na stopień skomplikowania pod względem faktycznym, określenie jego wysokości jest możliwe dopiero w chwili wyrokowania, odsetki od tej części odszkodowania powinny być zasądzone od dnia wyrokowania.

Wyrok SN z dnia 9 lutego 2024 r., II CSKP 1871/22

Standard: 81527 (pełna treść orzeczenia)

Odsetki za opóźnienie, podobnie jak mechanizm określony w tym przepisie, kompensują spadek wartości pieniężnej wywołany spadkiem cen. Chwila ustalenia wysokości szkody może być w tym przypadku miarodajna dla określenia początku naliczania odsetek ustawowych. Wierzyciel nie ponosi ujemnych skutków zmiany wartości pieniądza w okresie od wymagalności zobowiązania do orzekania o obowiązku dłużnika i nie uzyskuje świadczenia przewyższającego wartość doznanej szkody, a więc uzyskuje pełną rekompensatę. Zgodnie z art. 363 § 1 k.c. jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, a datą tą jest zamknięcie rozprawy, po której dochodzi do wydania wyroku.

Odsetki spełniają funkcję odszkodowawczą w postaci rekompensaty uszczerbku wywołanego pozbawieniem wierzyciela możliwości uzyskania korzyści z należnej mu kwoty odszkodowania. Łączna zatem suma odszkodowania i odsetek nie może przewyższać wysokości szkody. Nie znajduje również usprawiedliwienia stosowanie równocześnie dwóch wskaźników równoważących skutki utraty siły nabywczej pieniądza, które prowadzą do podwójnej waloryzacji.

W przypadku ustalenia odszkodowania według cen z daty wyrokowania, które będzie wyższe od ustalonego przy zastosowaniu cen z daty wymagalności zaistniałej po wezwaniu dłużnika oraz odsetek za okres od dnia wyrokowania, wierzycielowi należą się odsetki od daty wyroku.

Odsetki ustawowe nie mogą stanowić źródła wzbogacenia wierzyciela a do tego prowadzi ich zasądzenie w wysokości w zasadzie odpowiadającej zasądzonemu roszczeniu. 

Wyrok SN z dnia 27 maja 2021 r., II CSKP 100/21

Standard: 81538 (pełna treść orzeczenia)