Sukcesja syngularna, translatywna przelewu (art. 509 § 2 k.c.)

W strukturze zobowiązania oprócz samej możliwości żądania świadczenia pojawiają się także uprawnienia innego rodzaju, funkcjonalnie z nią jednak związane. Wraz z wierzytelnością na nabywcę przechodzi także możliwość przymusowego zaspokojenia przez wierzyciela. Dlatego zgodnie z art. 509 § 2 k.c. umowa przelewu wierzytelności przenosi także przyszłe roszczenie o zwrot kosztów procesu.

W świetle tego przepisu stwierdzić należy, że zasadą jest przeniesienie wraz z przelaną wierzytelnością wszelkich związanych z nią praw. Tym samym dopiero ewentualne pominięcie powyższego skutku, tj. wyłączenie jednoczesnego (automatycznego) przeniesienia niektórych praw związanych z przelaną wierzytelnością - w razie przyjęcia dopuszczalności takiego wyłączenia - wymagałoby wykazania, że treść umowy przelewu nie obejmowała tych praw. Nie jest natomiast niezbędne odrębne wykazywanie faktu przeniesienia praw związanych z przelaną wierzytelnością, gdyż taki skutek wynika wprost ze sformułowanej w ar. 509 § 2 k.c. zasady, o której była mowa wyżej.

Gdy przedmiotem obrotu jest wierzytelność stwierdzona tytułem wykonawczym np. nakazem zapłaty to nabywca wierzytelności, np. firma windykacyjna staje się w tym zakresie wierzycielem wtórnym, zatem także w zakresie jeszcze nie wyegzekwowanych kosztów postępowania określonych jako należne na rzecz wierzyciela pierwotnego, który wystąpił o uzyskanie tytułu wykonawczego.

W następstwie cesji wierzytelności cedent, czyli wierzyciel pierwotny wraz z wierzytelnością przelewa na cesjonariusza, czyli wierzyciela wtórnego uprawnienie dochodzenia świadczenia także na drodze prawnej. Przymusowe dochodzenie roszczenia materialnoprawnego wiąże się z ciężarem procesowym ponoszenia kosztów postępowania.

Wprawdzie zasądzenie kosztów procesu następuje na podstawie przepisów prawa procesowego, zaś należności głównej na podstawie przepisów prawa materialnego to jednak koszty procesu pozostają należność uboczną (akcesoryjną) w stosunku do należności głównej zasądzonej w orzeczeniu sądowym. Nawet wtedy, gdy określony składnik wierzytelności dochodzonej w postępowaniu egzekucyjnym powstał (przyrósł) po zbyciu wierzytelności, nowy wierzyciel nie uzyskuje statusu wierzyciela pierwotnego w odniesieniu do tego składnika wierzytelności. Innymi słowy, o statusie wierzyciela pierwotnego decyduje wyłącznie zajmowanie pozycji wierzyciela w chwili powstania stosunku prawnego, z którego wynika dochodzona wierzytelność, a nie okoliczności przedmiotowe dotyczące należności wchodzących w skład dochodzonej wierzytelności, czy też należności związanych z przymusowym.

Wierzyciel, na rzecz którego została zasądzona prawomocnym orzeczeniem sądowym kwota dochodzonego roszczenia decyduje, czy wszcząć postępowanie w tym zakresie i to on ponosi koszty postępowania w całości, może zostać od nich zwolniony lub sąd zdecyduje o braku obciążenia go kosztami postępowania. Jednak nadal domaga się spełnienia świadczenia, które było przedmiotem cesji wierzytelności. Dlatego w sytuacji, gdy została na jego rzecz zasądzona odpowiednia kwota tytułem zwrotu kosztów postępowania, wierzyciel ten jest zawsze w zakresie wierzytelności o zwrot kosztów postępowania wierzycielem wtórnym w rozumieniu art. 29 ust. 5 pkt 3 b u.k.k., gdyż są to dalsze konsekwencje nabytej wierzytelności.

Zakres praw związanych, w rozumieniu art. 509 § 2 k.c. z wierzytelnością jest szeroki i mieści się w nim również właściwość, jaką z mocy norm prawa procesowego uzyskują wierzytelności, których dotyczy zapis na sąd polubowny. Łączy się to ściśle z zasadą, że cesjonariusz wstępuje w pozycję prawną cedenta (zob. wyrok SN z dnia 26 października 2011 r., (I CSK 788/10).

W piśmiennictwie i orzecznictwie uznaje się, że oprócz wyraźnie wymienionego w ustawie roszczenia o zaległe odsetki, przechodzą z cedenta na cesjonariusza np. roszczenie o odszkodowanie za nienależyte wykonanie zobowiązania, roszczenie o zapłatę kar umownych, roszczenie o zyskanie surogatów przedmiotu świadczenia (art. 477 § 2 k.c.), roszczenie o udzielenie przez dłużnika informacji o przedmiocie świadczenia (art. 546 i art. 354 § 1 k.c.), uprawnienie wierzyciela do wyboru świadczenia w zobowiązaniu przemiennym, uprawnienie wierzyciela do wezwania dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.) lub też roszczenie z tytułu poręczenia (zob. wyrok SN z dnia 28 listopada 2006 r., IV CSK 224/06). Przelew bowiem powoduje nie tylko sukcesję samej wierzytelności, lecz również obejmuje inne elementy składające się na sytuację wierzyciela.

W szeroko ujętym zakresie praw związanych z wierzytelnością w rozumieniu art. 509 § 2 k.c. mieści się także uprawnienie do zaskarżenia czynności dłużnika zdziałanych z pokrzywdzeniem wierzycieli (zob. wyrok SN z dnia 11 grudnia 2009 r., CSK 184/09, postanowienie SN z dnia 22 kwietnia 2010 r., V CSK 376/09).

Podobnie ocenia się przejście na cesjonariusza roszczenia odszkodowawczego przeciwko członkom zarządu spółki, jako związanego z tą wierzytelnością ostatecznego zabezpieczenia roszczeń wierzycieli przeciwko spółce, (zob. wyroki SN z dnia 8 grudnia 2006 r., V CSK 319/06, z dnia 30 września 2008 r., III CSK 12/08, z dnia 12 kwietnia 2012 r., II CSK 390/11, z dnia 25 maja 2016 r., V CSK 579/15, z dnia 9 marca 2018 r., I CSK 197/17, z dnia 24 maja 2019 r., I CSK 225/18, postanowienie SN z dnia 24 maja 2018 r., V CSK 659/17).

Uchwała SN z dnia 9 grudnia 2021 r., III CZP 49/21

Standard: 74092 (pełna treść orzeczenia)