Odpowiedzialność chowającego lub posługującego się zwierzęciem (art. 431 § 1 k.c.)

Regulacja prawna art. 431 Kodeksu cywilnego ma charakter szczególny wobec ogólnej podstawy odpowiedzialności za czyn własny. Ponoszący odpowiedzialność na podstawie art. 431 § 1 k.c. odpowiada na zasadzie winy za czyn własny oraz na zasadzie ryzyka za zawinione czyny cudze osób, za które ponosi odpowiedzialność. Jednocześnie przepis konstruuje wzruszalne domniemanie winy zarówno chowającego lub posługującego się zwierzęciem, jak i osób, za które ponosi on odpowiedzialność. Ustawodawca udziela poszkodowanemu bardzo silnej ochrony, ponieważ powołany przepis przewiduje możliwość uchylenia się od odpowiedzialności wyłącznie w przypadkach, gdy chowający lub posługujący się zwierzęciem wykaże, że „ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy”.

Dowód braku winy dla wzruszenia domniemania z art. 431 § 1 k.c. obciążał pozwanego i wymagał wykazania dochowania należytej staranności w nadzorze nad zwierzęciem, a więc dopełnienia obowiązków, jakie spoczywały na chowającym lub posługującym się zwierzęciem. W szczególności konieczne jest uwzględnienie okoliczności związanych z samym zwierzęciem, miejscem zdarzeń, podmiotami sprawującymi nadzór.

Ekskulpacja nie może polegać na postawieniu poszkodowanego zarzutu, iż poruszał się po terenie gospodarstwa rolnego, w którym zamieszkiwał, szlakiem zwyczajowo wykorzystywanym przez mieszkańców tego gospodarstwa do komunikacji z pobliską miejscowością oraz, iż z uwagi na otyłość, nie był w stanie uciec przed atakującym zwierzęciem. Z art. 431 k.c. wynika, iż to chowający zwierzę ma sprawować nad nim odpowiedni nadzór. Pozwany nie wyjaśnił zaś, jaki dostrzega związek pomiędzy otyłością poszkodowanego a brakiem winy w nadzorze nad zwierzęciem.

Strona pozwana zbyt wielką wagę przypisuje tej okoliczności, iż szlak po którym poruszał się powód, nie był drogą publiczną. Zauważyć przy tym należy, iż w warunkach wiejskich funkcjonują drogi polne i drogi dojazdowe do pól, które nie są zaliczone do żadnej z kategorii dróg publicznych, co nie oznacza, iż nie są one faktycznie wykorzystywane w celach komunikacyjnych. Powód poruszał się polną drogą, łączącą gospodarstwo rolne syna powoda z wsią S.

Dla ustalenia winy decydujące znaczenie ma wzorzec należytej staranności będący miernikiem oceny zachowania sprawcy. Należyta staranność, stosownie do przepis art. 355 § 1 k.c. to staranność ogólnie wymagana w stosunkach danego rodzaju, pewien abstrakcyjny wzorcowy model zachowania. Wzorzec ten kreowany jest na podstawie m.in. reguł współżycia społecznego, przepisów prawnych, zwyczajów. Miernik należytej staranności, stanowiący podstawę oceny zachowania G. A., powinien obejmować zatem także postępowanie zgodne z ustalonymi zwyczajami. W kontekście powyższe brak zabezpieczenia zwierzęcia przed wtargnięciem na teren, zwyczajowy wykorzystywany w celach komunikacyjnych, nie odpowiada miernikowi należytej staranności.

Nadto przyjęcie, iż chowający zwierzę nie ponosi odpowiedzialności za brak odpowiedniego zabezpieczenia zwierzęcia przed wtargnięciem na szlak, wykorzystywany przez mieszkańców gospodarstwa rolnego, prowadziłoby do nieuzasadnionego na gruncie art. 431 k.c. wyłączenia odpowiedzialności chowającego zwierzę wobec osób wspólnie z nim zamieszkałych. Przepis ten wyłączenia takiego nie zawiera, w związku z czym należy przyjąć, że osoba która zwierzę chowa jest zobowiązana do sprawowania nad nim takiego nadzoru, który zapewni bezpieczeństwo także pozostałym domownikom.

Wobec braku podstaw do podzielenia zarzutu naruszenia art. 431 § 1 k.c., jako chybiony należało także uznać zarzut naruszenia art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. 2016 roku poz. 2060). Szkoda, wyrządzona przez byka, chowanego na terenie gospodarstwa rolnego objętego umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza gospodarstwa rolnego jest szkodą wyrządzoną w związku z posiadaniem gospodarstwa rolnego w rozumieniu wskazanego przepisu. Skoro zgodnie z powołanym przepisem rolnik jest obowiązany do naprawienia szkody m.in. za wyrządzoną w związku z posiadaniem przez rolnika tego gospodarstwa rolnego szkodę, będącą następstwem uszkodzenia ciała i rozstroju zdrowia, na gruncie niniejszej sprawy przesłanki wskazane w tejże normie zostały spełnione.

W tej sytuacji ubezpieczyciel zobowiązany jest do wypłaty zadośćuczynienia jako wynagrodzenia krzywdy, jakiej doznał powód w związku z uszczerbkiem na zdrowiu w oparciu o treść art. 445 § 1 k.c.

Wyrok SO w Sieradzu z dnia 22 marca 2017 r., I Ca 77/17

Standard: 10204 (pełna treść orzeczenia)