Konstytucyjny wymiar między byłymi małżonkami
Alimenty między małżonkami (art 60 - 61 k.r.o.)
Prawo rozwiedzionego małżonka do alimentacji ma wymiar konstytucyjny, stanowiąc prawo majątkowe w rozumieniu art. 64 Konstytucji. Świadczenia alimentacyjne ze strony byłego małżonka służą zaspokojeniu potrzeb materialnych, które - gdyby nie doszło do rozwodu - byłyby zaspokajane w ramach rodziny. W uchwale z 16.12.1987 r. (III CZP 91/86, OSNC 1988 r., nr 4, poz. 42) SN stwierdził, że świadczenie alimentacyjne między byłymi małżonkami stanowi "kontynuację obowiązku wzajemnej pomocy w zakresie utrzymania" powstałego przez zawarcie małżeństwa. Obowiązek ten trwa mimo rozwodu, choć "w postaci zmodyfikowanej". Stanowisko to jest utrwalone w judykaturze i doktrynie (por. B. Czech w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Komentarz, red. K. Piasecki, Warszawa 2005, s. 454). Zbieżnie z powyższym orzekł SN w uchwale z 2.7.1955 r. (I CO 27/55, OSN 1956 r., nr 2, poz. 33) a następnie aprobowanym na gruncie obowiązującego kodeksu w wyroku z 8.12.1986 r. (III CRN 331/86, NP 1987, nr 11-12, s. 165). W przywołanej uchwale z 1955 r. SN wyjaśnił mianowicie, że z zawarcia małżeństwa wynika szereg skutków prawnych, z których pewne gasną na skutek rozwodu, a inne trwają bez względu na rozwód. Skutkiem prawnym trwającym bez względu na rozwód jest m.in. stosunek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami. Nie rozwód bowiem jest źródłem prawa rozwiedzionego małżonka do środków utrzymania. Prawo to istniało już uprzednio, a jego źródłem jest zawarcie małżeństwa. Jeżeli rozwiedziony małżonek ma względem byłego współmałżonka roszczenie alimentacyjne, to nie dlatego, że został orzeczony rozwód, lecz dlatego, że strony były małżeństwem. Prawo to istnieje wówczas nie z powodu rozwodu, lecz pomimo rozwodu.
W piśmiennictwie, jak i w judykaturze wyrażono pogląd, że dla oceny, czy nastąpiło istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego nie są istotne ewentualne zmiany, jakie nastąpiły w jego położeniu materialnym w czasie między faktycznym rozejściem się małżonków a orzeczeniem rozwodu, natomiast istotne jest porównanie każdorazowej sytuacji materialnej małżonka niewinnego z położeniem, jakie by istniało, gdyby rozwód nie był w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie (wyr. SN z 28.10.1980 r., III CRN 222/80 OSNC 1981r., nr 5, poz. 90).
Postanowienie SR w Olsztynie z dnia 25 października 2017 r., III RC 695/17
Standard: 10135
Z samego założenia małżeństwo jest stosunkiem prawnym o nieokreślonym czasie trwania. Niezależnie od instytucji rozwodu i separacji (a także zmian obyczajowych i towarzyszących im zmian świadomości społecznej) zasadniczą przyczyną ustania małżeństwa jest i pozostaje śmierć jednego z małżonków. Takie jest założenie regulacji ustawowej. Wobec tego należy przyjąć, że pewne formy ochrony roszczeń majątkowych wobec współmałżonka mogą nie tylko trwać nadal mimo rozwodu, ale i mieć charakter z założenia "dożywotni". Gdyby nie doszło do rozwodu, małżonkowie mieliby prawo oczekiwania od siebie nawzajem wsparcia, jak również pomocy materialnej w zaspokajaniu swoich uzasadnionych potrzeb. Regulacja prawna sytuacji rozwiedzionych małżonków winna to oczekiwanie chronić, bowiem jako prawo o charakterze majątkowym podlega ono również ochronie konstytucyjnej. Ustawodawca, wprowadzając instytucje rozwodu i separacji, winien uwzględnić potrzebę ochrony usprawiedliwionych potrzeb byłego małżonka.
Orzeczenie rozwodu zasadniczo przekreśla istnienie więzi rodzinnej między małżonkami, ale nie unicestwia faktu, że małżonkowie w przeszłości tworzyli rodzinę. Jeśli atrybutem rodziny jest wspólne przyczynianie się do zaspokajania jej potrzeb, to z punktu widzenia rozwiedzionego małżonka roszczenie o dostarczenie środków utrzymania stanowi sui generis kontynuację ochrony jednego z istotnych elementów jego życia rodzinnego. Stanowi przedłużenie tej ochrony w czasie
Wyrok TK z dnia 11 kwietnia 2006, SK 57/04
Standard: 11375 (pełna treść orzeczenia)