Kara umowna jako element ogólnej odpowiedzialności kontraktowej, przesłanki odpowiedzialności dłużnika

Kara umowna ukształtowana przez strony nie musi realizować funkcji odszkodowawczej przy odpowiedzialności kontraktowej, a skoro tak, to także nie musi realizować zasady kompensacyjnego charakteru odpowiedzialności odszkodowawczej jeżeli w danej konfiguracji kontraktowej, strony tak ukształtowały karę umowną, że nie pełniła ona funkcji odszkodowawczej, czy też tylko funkcji odszkodowawczej, ale np.: funkcję represyjną, czy prewencyjną.

Kara umowna pełni zarówno rolę substytutu odszkodowania, jak i środka represyjnego. Strony mogą umownie w szerokim zakresie modyfikować karę umowną i funkcje jakie pełni w danym zobowiązaniu, odstępując od modelu i podstawowych funkcji kary umownej, nadając jej charakter środka dyscyplinującego i represyjnego. Tylko w zasadniczym modelu, jeżeli strony inaczej tej kwestii nie uregulują, kara umowna pełni role kompensacyjną surogatu odszkodowania. Strony mogą jednak inaczej uregulować karę umowną. Kara umowna może zostać ukształtowana jako cywilnoprawna sankcja za działanie lub zaniechanie strony. Karę umowna można ukształtować w ten sposób, że odpowiedzialność będzie zobiektywizowana, a nawet będzie zmierzała w stronę odpowiedzialności gwarancyjnej, opartej na zasadzie ryzyka, a nawet odpowiedzialności absolutnej (zob. wyrok SN z 16 listopada 2017 r., V CSK 28/17).

Można, zatem, rozszerzyć swoją odpowiedzialność kontraktową, przyjmując odpowiedzialność także za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy z przyczyn od strony niezależnych, np. z powodu siły wyższej. Jeżeli strony chcą rozszerzyć odpowiedzialność dłużnika, to zgodnie z art. 473 § 1 k.c. muszą w umowie wskazać, za jakie inne - niż wynikające z ustawy - okoliczności dłużnik ma ponosić odpowiedzialność (zob. wyrok SN z 27 września 2013 r., I CSK 748/12, wyrok SN z 6 października 2010 r., II CSK 180/10), zatem okoliczności te muszą być w umowie wyraźnie określone.

Wyrok SN z dnia 8 lipca 2022 r., II CSKP 349/22

Standard: 62663 (pełna treść orzeczenia)

Kara umowna należy się stronie umowy w zastrzeżonej wysokości w związku z przewidzianym w umowie przypadkiem naruszenia zobowiązania przez jej kontrahenta, bez względu na wysokość poniesionej przez nią szkody i wtedy, gdy naruszenie zobowiązania niepieniężnego jest następstwem okoliczności, za które kontrahent ponosi odpowiedzialność, czyli – w braku odmiennych unormowań prawnych lub uzgodnień – gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania niepieniężnego wynika z niezachowania przez niego należytej staranności (art. 472 k.c.).

Zastrzegając w umowie system kar, jej strony muszą określić, do jakich zdarzeń szkodzących mających związek z ich zachowaniem, stanami i sytuacjami powstającymi przy wykonaniu umowy odnoszą obowiązek zapłacenia konkretnej kary. W ten sposób mogą być sankcjonowane między stronami wszystkie ich zachowania podejmowane w związku z wykonywaniem umowy, mogące prowadzić do jej niewykonania lub nienależytego wykonania, za wyjątkiem tylko obowiązku spełnienia świadczeń pieniężnych na rzecz kontrahenta.

Strony mogą także – w granicach wyznaczonych treścią art. 473 § 2 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2013 r., I CSK 748/12) – modyfikować zasadę odpowiedzialności dłużnika.

Uchwała SN z dnia 9 grudnia 2021 r., III CZP 26/21

Standard: 59087 (pełna treść orzeczenia)