Kara umowna za niewykonanie zobowiązania pieniężnego (art. 483 § 1 k.c.)

Zgodnie z art. 483 § 1 k.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Nie jest zatem dopuszczalne zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania zobowiązania pieniężnego (zob. uchwałę SN z 26 września 1969 r., III CZP 8/69, oraz uchwałę SN (7) z 15 maja 1976 r., III CZP 2/76).

Możliwe jest przy tym zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia przez jedną ze stron od umowy z przyczyn zawinionych przez kontrahenta (zob. np. wyroki SN z 13 czerwca 2008 r., I CSK 13/08, i z 7 lutego 2007 r., III CSK 288/06). Jednak wykluczone jest zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania zobowiązania o charakterze pieniężnym (tak uchwała SN (7) z 20 listopada 2019 r., III CZP 3/19).

Wyrok SN z dnia 14 września 2023 r., II CSKP 2417/22

Standard: 82710 (pełna treść orzeczenia)

Bezpośrednim celem art. 484 § 1 k.c., w zakresie w jakim wyklucza zastrzeżenie kary umownej za niewykonanie zobowiązania pieniężnego, nie jest zapewnienie równowagi kontraktowej stron, ale wykluczenie obchodzenia zakazu zastrzegania nadmiernych odsetek za opóźnienie przez zastrzeżenie kary umownej. Zastrzeżenie kary umownej za niewykonanie zobowiązania pieniężnego pozostaje sprzeczne z prawem, ale nie musi koniecznie oznaczać, że kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Będzie więc ono zawsze nieważne, chociażby nie było abuzywne.

Uchwała SN z dnia 28 kwietnia 2022 r., III CZP 40/22

Standard: 60351 (pełna treść orzeczenia)

Nie jest dopuszczalne zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania zobowiązania o charakterze pieniężnym.

Zastrzeżenie kary umownej w związku z odstąpieniem od umowy w zakresie zobowiązania pieniężnego jest niedopuszczalne jako sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym art. 483 § 1 k.c., a stosowne postanowienie umowy jest nieważne na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c. (wyroki SN z dnia 7 listopada 2003 r., I CK 221/02; z dnia 18 sierpnia 2005 r., V CK 90/05, z dnia 21 sierpnia 2008 r., IV CSK 202/08; z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 240/08).

Sąd Najwyższy zajął odmienne stanowisko w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 6 listopada 2003 r. - zasady prawnej - III CZP 61/03, gdzie wskazał, że naruszenie reguły określonej w art. 483 § 1 k.c. i objęcie karą umowną niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania pieniężnego nie powoduje nieważności zastrzeżenia kary umownej (art. 58 § 3 k.c.), należy je jednak oceniać na podstawie art. 483-484 k.c. (art. 353[1] k.c.),

Drugie stanowisko jest nietrafne przede wszystkim z tego powodu, że gdy dochodzi do odstąpienia od umowy, nie jest możliwe przywrócenie skuteczności postanowienia zastrzegającego karę umowną na wypadek niewykonania zobowiązania pieniężnego, skoro takie postanowienie od początku było bezwzględnie nieważne.

Uchwała (7) SN z dnia 20 listopada 2019 r., III CZP 3/19

Standard: 32516 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy