Cywilnoprawny, kompensacyjny, niepenalny charakter obowiązku naprawienia szkody

Pomiędzy 6.08.2010 r. a 30.06.2015 r., przepis art. 46 § 1 k.k. przewidywał, że w razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, obowiązek naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości albo w części lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.

Aktualnie wspomniana regulacja przewiduje, że w razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; przepisów prawa cywilnego o możliwości zasądzenia renty nie stosuje się. Przedmiotowy obowiązek został przesunięty z katalogu środków karnych do nowoutworzonego grona środków kompensacyjnych, wyłączonych na podstawie art. 56 k.k. spod reżimu zasad i dyrektyw wymiaru kar i środków karnych.

Wprowadzenie do art. 46 § 1 zwrotu „stosując przepisy prawa cywilnego” usunęło zdecydowaną większość wcześniej istniejących wątpliwości interpretacyjnych, w jakim dokładnie zakresie należało, orzekając obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, stosować przepisy prawa cywilnego. Wcześniej w tym zakresie przyjmowano, że jakkolwiek podstawą orzekania środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody są przepisy Kodeksu karnego, a nie Kodeksu cywilnego, jednakże przepisy Kodeksu cywilnego w tych kwestiach, których przepisy prawa karnego wprost nie uregulowały, należało stosować posiłkowo. Słusznie zdaniem Sądu Najwyższego, przepisy prawa cywilnego miały zastosowanie przy orzekaniu obowiązku naprawienia szkody jako środka karnego, o ile przepisy prawa karnego nie zawierały odrębnego unormowania oraz gdy ich stosowanie nie pozostawało w sprzeczności z naturą karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody (zob. post. SN z dnia 11 maja 2012 r., IV KK 365/11).

Wyrok SN z dnia 22 marca 2023 r., II KK 616/22

Standard: 74252 (pełna treść orzeczenia)

Pokrzywdzony może złożyć wniosek o orzeczenie przez sąd karny obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Sąd orzeka o odszkodowaniu i zadośćuczynieniu, stosując przepisy prawa cywilnego z wyłączeniem przepisów o możliwości zasądzenia renty. Jeżeli wydanie orzeczenia w tym przedmiocie jest znacznie utrudnione, może orzec nawiązkę w wysokości 200 tys. zł na rzecz pokrzywdzonego, a w razie jego śmierci na rzecz osób najbliższych (art. 46 § 2 k.k.). Orzeczenia te sąd może także wydać z urzędu.

Rozstrzygnięcia sądu karnego wydane zarówno na wniosek, jak i z urzędu mają postać pozytywną. Sąd ten nie wydaje rozstrzygnięcia negatywnego ani też nie pozostawia ich bez rozpoznania. Rozstrzygnięcie sądu karnego w tym przedmiocie, wydane na wniosek albo z urzędu, nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego (art. 46 § 3 k.k.). Jak bowiem stanowi także art. 415 § 2 k.p.k., jeżeli orzeczony obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązka orzeczona na rzecz pokrzywdzonego nie pokrywają całej szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym.

Artykuł 107 § 1 k.p.k. przewiduje, że na żądanie osoby uprawnionej sąd lub referendarz sądowy nadaje klauzulę wykonalności orzeczeniu podlegającemu wykonaniu w drodze egzekucji. Według art. 107 § 2 k.p.k., orzeczenia nakładające obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz nawiązkę orzeczoną na rzecz pokrzywdzonego uważa się za orzeczenia co do roszczeń majątkowych, jeżeli nadają się do egzekucji w myśl przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.

Uchwała SN z dnia 3 grudnia 2021 r., III CZP 84/20

Standard: 59178 (pełna treść orzeczenia)