Zwolnienie od kosztów sądowych a obowiązek zwrotu kosztów procesu (art. 108 u.k.s.c.)
Zwolnienie od kosztów sądowych (art. 94 - 118 u.s.k.c.) Koszty procesu (art. 98 k.p.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Zwolnienie od kosztów sądowych nie może automatycznie pociągać za sobą konsekwencji w postaci przyjęcia, że zachodzi „wypadek szczególnie uzasadniony, pozwalający na zastosowanie art. 102 k.p.c. (postanowienie SN z 11 lutego 2010 r., I CZ 112/09). Przyczyny usprawiedliwiające ubieganie się przez stronę o zwolnienie od kosztów sądowych nie wystarczą, by wyłączyć działanie ustanowionej w art. 98 § l k.p.c. reguły, że ten kto przegrał spór zwraca koszty procesu temu, czyje racje zostały uznane za słuszne (postanowienie SN z 27 stycznia 2010 r., II CZ 88/09).
Ustawodawca wyraźnie przesądził, że zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi (art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Do powyższego można dodać, że niezależnie od tego, czy stosując art. 102 k.p.c. sąd odwoła się do wcześniejszego postanowienia zwalniającego od kosztów postępowania, czy do tych okoliczności, które stanowiły podstawę wydania tego postanowienia, de iure, mamy do czynienia z tą samą sytuacją.
Wyrok SA w Łodzi z dnia 29 marca 2017 r., I ACa 1233/16
Standard: 9903 (pełna treść orzeczenia)
W ocenie TK "Prawo do zwolnienia od kosztów osoby ubogiej nie gwarantuje jej uwolnienia od ryzyka procesowego i odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 k.p.c.). Ryzyko przegrania procesu wyrażające się obowiązkiem zwrotu kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw i celowej obrony obciąża także osoby ubogie, nawet w sytuacji gdy strona została uprzednio zwolniona od kosztów i został jej ustanowiony pełnomocnik z urzędu (art. 121 k.p.c.). Zasada odpowiedzialności obiektywnej za wynik procesu w istotnym stopniu ogranicza więc prawo do dostępu do wymiaru sprawiedliwości, waży bowiem na decyzji strony co do podejmowania określonych kroków procesowych oraz samej decyzji o wystąpieniu na drogę sądową" (wyrok o sygn. P 4/04 oraz późniejsze np. wyrok TK z 16 czerwca 2008 r., sygn. P 37/07, oraz wyrok TK z 17 listopada 2008 r., SK 33/07).
W orzecznictwie TK przyjmuje się, że zasada odpowiedzialności za wynik procesu, a tym samym obowiązek zwrotu kosztów procesu przez stronę przegrywającą na żądanie strony wygrywającej, jest co do zasady wyrazem sprawiedliwego postępowania sądowego, a więc jednym z aspektów prawa do sądu (zob. wyrok TK z 7 marca 2013 r., sygn. SK 30/09, i powołane tam wcześniejsze orzeczenia TK).
Kwestia określenia zasad rozkładu, a co za tym idzie zwrotu kosztów procesu, odmienna od zasady odpowiedzialności za wynik procesu może rzutować nie tylko na sprawiedliwe ukształtowanie procedury sądowej, ale także w skrajnych wypadkach na ograniczenie samego dostępu do sądu. Z natury rzeczy definitywne obciążenie kosztami procesu następuje dopiero po przeprowadzeniu postępowania przed sądem i reguły nim rządzące mogą oddziaływać przede wszystkim na odpowiednie z perspektywy konstytucyjnej ukształtowanie procedury sądowej. Nie należy jednak zapominać, że ograniczenie dostępności do sądu poprzez istnienie barier ekonomicznych może przejawiać się w nadmiernie wysokim ryzyku ekonomicznym rozpoczęcia sporu sądowego. Ryzyko to mogą wywołać w krańcowych przypadkach także reguły, wedle jakich kształtuje się ostatecznie obowiązek ponoszenia kosztów procesu. Z tego też powodu Trybunał Konstytucyjny w wyroku o sygn. P 13/01 uznał niekonstytucyjność szczególnej regulacji wyłączającej z góry możliwość zwrotu kosztów postępowania antymonopolowego od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: PUOKiK) nawet, jeśli jego racje zostaną oddalone przez sąd. TK wyszedł z założenia, że w takiej sytuacji uczynienie odstępstwa od zasady odpowiedzialności za wynik procesu, a więc bezwzględne zwolnienie strony przegrywającej, bez stworzenia odpowiedniego źródła rekompensaty poniesionych kosztów dla strony wygrywającej, stanowi ograniczenie prawa do sądu. Z drugiej jednak strony, TK podkreślił, że wprowadzenie podobnych rozwiązań, tj. odmiennego od zasady odpowiedzialności za wynik proces rozłożenia między stronami kosztów procesu, nie jest wykluczone, musi być jednak "uzasadnione szczególną sytuacją prawną lub faktyczną strony przegrywającej, bądź charakterem postępowania".
Nie należy tracić z pola widzenia, że na gruncie procedury cywilnej podstawową zasadę odpowiedzialności za wynik procesu i kosztów niezbędnych i celowych (art. 98 k.p.c.) uzupełnia zasada zawinienia (np. art. 101, art. 103 k.p.c.), zasada kompensaty (stosunkowego rozdzielenia kosztów - art. 100, art. 104 k.p.c.) i wreszcie zasada słuszności, o której mowa w zaskarżonym przepisie art. 102 k.p.c.
Wyrok TK z dnia 17 maja 2016 r., SK 37/14
Standard: 3749 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 3750
Standard: 71011