Prawo do lokalu socjalnego żołnierzy i ich rodzin

W pierwszej kolejności zauważyć należy, iż w niniejszej sprawie do rozstrzygnięcia o nakazaniu pozwanym opróżnienia lokalu mieszkalnego będącego przedmiotem postępowania nie znajdą zastosowania przepisy ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014r. poz. 150), albowiem na mocy art. 1a przepisów tej ustawy nie stosuje się do lokali będących w dyspozycji A. (...). Ochrona praw osób zajmujących lokale należące do zasobu A. (...) regulowana jest natomiast przepisami ustawy z dnia 22 czerwca 1995 roku o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej(t.j. Dz.U. z 2015r. poz. 746).

Zgodnie z art. 45 ust. 3 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do przymusowego wykwaterowania: kobiety w ciąży, małoletniego, osoby niepełnosprawnej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, z późn. zm.) lub ubezwłasnowolnioną, obłożnie chorego - osoby, która dysponuje dokumentem urzędowym lub zaświadczeniem lekarskim stwierdzającym stan zdrowia, w którym chory bez narażenia życia lub zdrowia nie może prowadzić normalnej egzystencji, a w szczególności nie jest zdolny do podjęcia żadnej pracy, wydanym nie wcześniej niż miesiąc przed wykonywaniem przymusowego wykwaterowania, emeryta i rencisty – wraz z osobami wspólnie z nimi zamieszkującymi, nie wydaje się decyzji o opróżnieniu lokalu mieszkalnego. W takim przypadku dyrektor oddziału regionalnego kieruje do sądu powszechnego pozew o opróżnienie lokalu mieszkalnego, orzeczenie o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, o wezwanie do udziału w postępowaniu gminy oraz zasądzenie odszkodowania.

Na podstawie art. 29a ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, do osób innych niż żołnierze zawodowi zajmujący lokale mieszkalne będące w zasobie mieszkaniowym A. (...) zastosowanie znajdą przepisy kodeksu cywilnego i kodeksu postępowania cywilnego, w zakresie nieuregulowanym ustawą. Rozwiązanie umowy najmu reguluje więc przepis art. 687 k.c., który stanowi, że jeżeli najemca lokalu dopuszcza się zwłoki z zapłatą czynszu co najmniej za dwa pełne okresy płatności, a wynajmujący zamierza najem wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia, powinien on uprzedzić najemcę na piśmie, udzielając mu dodatkowego terminu miesięcznego do zapłaty zaległego czynszu.

Na podstawie art. 29b ust. 1 i 2 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej osoby inne niż żołnierz zawodowy, które zamieszkują kwatery albo inne lokale mieszkalne, są obowiązane do ich opróżnienia w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia wezwania właściwego dyrektora oddziału regionalnego. W przypadku nieopróżnienia lokalu mieszkalnego w ustalonym terminie, dyrektor oddziału regionalnego kieruje do sądu powszechnego pozew o opróżnienie lokalu mieszkalnego, a w przypadkach, o których mowa w art. 45 ust. 3, również o wezwanie gminy do udziału w postępowaniu.

Wobec skutecznego rozwiąania pzez powódkę umowy najmu przedmiotowego lokalu mieszkalnego, należało nakazać pozwanym, aby opróżnili i opuścili wraz ze wszystkimi rzeczami prawa ich reprezentującymi przedmiotowy lokal mieszkalny stanowiący własność powódki.

Zgodnie z treścią art. 45 ust. 3 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej łącznie z żądaniem nakazania opróżnienia lokalu, powód występuje o rozstrzygnięcie o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego oraz o wezwanie do udziału w procesie gminy. W niniejszej sprawie powódka oba te wnioski zgłosiła, wskazując jednocześnie, iż pozwani posiadają prawo do lokalu socjalnego. Z uwagi na fakt, iż lokal ten winna zapewnić gmina, jej udział w procesie został uznany za niezbędny.

Przystępując do zważań dotyczących rozstrzygnięcia o przyznaniu pozwanym lokalu socjalnego z zasobów Gminy D., w pierwszej kolejności wyjaśnić należy relację między treścią i jednoczesnym obowiązywaniem art. 45 ust. 3 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 1a ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Oba te przepisy zostały wprowadzone do porządku prawnego przez ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 1203 ze zm.). Z brzmienia art. 45 ust. 3 ustawy o zakwaterowaniu wynika, że do osób wymienionych w tym przepisie nie stosuje się ogólnego trybu egzekucji administracyjnej, tylko dyrektor oddziału regionalnego A. (...) występuje do sądu z pozwem o nakazanie opróżnienia lokalu mieszkalnego, orzeczenie o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, o wezwanie do udziału procesie gminy oraz określenie odszkodowania. Z kolei, według brzmienia art. 1a ustawy o ochronie praw lokatorów przepisów tej ustawy nie stosuje się do lokali będących w dyspozycji A. (...). Wydawać się więc może, że następuje wyłączenie spod regulacji ustawy o ochronie praw lokatorów, w sposób bezwzględny i bez żadnych wyjątków, lokali pozostających w dyspozycji A. (...), z drugiej zaś strony przewiduje się w art. 45 ust. 3 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, iż w razie nakazania eksmisji orzeka się o uprawnieniu wskazanej w tym przepisie osoby do otrzymania lokalu socjalnego, z wezwaniem gminy do udziału w procesie, ale bez wskazania, czy z tego powodu na niej spoczywa obowiązek dostarczenia lokalu socjalnego.

W kilku ustawach o tzw. służbach mundurowych znajdują się przepisy, dające prawo osobom, które na podstawie odpowiednich decyzji zajmują lokale mieszkalne pozostające w zasobach różnych dysponentów, do dalszego ich zajmowania, mimo utracenia statusu osób, dla których te lokale zostały przeznaczone. Brak w tych przepisach rozwiązania sytuacji, w której z różnych powodów, występuje potrzeba dostarczenia lokalu socjalnego. Poza ustawą o ochronie praw lokatorów, o lokalach socjalnych stanowi tylko ustawa z dnia 8 grudnia 2006 r. o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych (Dz.U. Nr 251, poz. 1844 ze zm.). Kwestie budowy lokali socjalnych powiązane zostały w tej ustawie ściśle z gminą, w szczególności co do wspierania gminy w pozyskiwaniu takich lokali, które mogą być przeznaczone na cele socjalne. Ustawa ta jednak nie definiuje lokalu socjalnego, odwołując się w tym względzie do przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów ( porównaj: uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 27 maja 2010 r., III CZP 30/10).

Podkreślenia wymaga fakt, iż na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów podmiotem zobowiązanym do zapewnienia lokali socjalnych i lokali zamiennych, a także zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych gospodarstw domowych o niskich dochodach, na zasadach i w wypadkach przewidzianych w ustawie, jest gmina. Z ust. 1 tego artykułu wynika, że tworzenie warunków do zaspokajania potrzeb wspólnoty samorządowej należy do zadań własnych gminy. Z kolei według art. 4 ust. 3 ustawy o ochronie praw lokatorów gmina wykonuje wskazane zadania „wykorzystując mieszkaniowy zasób gminy lub w inny sposób". Według art. 14 ust. 1 zdanie drugie ustawy o ochronie praw lokatorów obowiązek zapewnienia lokalu socjalnego ciąży na gminie, właściwej ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu.

W art. 45 ust. 3 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej następuje odwołanie do pojęcia „lokalu socjalnego" przez nakazanie sądowi orzekającemu o opróżnieniu lokalu mieszkalnego, będącego w zasobach A. (...) – orzeczenie także o uprawnieniu pozwanego do otrzymania lokalu socjalnego. W ocenie Sądu, uznać zatem należy, że dyspozycja wskazana w treści art. 45 ust. 3 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej jest wskazanym w art. 4 ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów „wypadkiem przewidzianym w ustawie" przez odwołanie się tego przepisu do właściwych uregulowań ustawy o ochronie praw lokatorów. Wnioskowanie takie jest uprawnione, ponieważ powołany przepis ustawy o ochronie praw lokatorów wskazuje przed tym ogólnym odwołaniem się do przepisów tej ustawy, kto i w jakich okolicznościach ma prawo oczekiwać przyznania prawa do lokalu socjalnego ( porównaj: uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 27 maja 2010 r., III CZP 30/10).

Zauważyć należy, iż przepis art. 1a ustawy o ochronie praw lokatorów dotyczy lokali będących w dyspozycji A. (...), a nie osób uprawnionych do lokali socjalnych, o których stanowi art. 45 ust. 3 in fine ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Niewątpliwie art. 1a ustawy o ochronie praw lokatorów będzie miał zastosowanie do tych sytuacji, unormowanych tą właśnie ustawą, które nie będą miały szczególnego uregulowania. Dlatego zastosowanie ustawy o ochronie praw lokatorów będzie wąskie i ostrożne w odniesieniu do lokali będących w zasobach A. (...).

Jeżeli jednak art. 45 ust. 3 ustawy o zakwaterowaniu stanowi zarówno o tym, że należy orzec o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, jak zaraz potem o obowiązku wezwania gminy do udziału w procesie, to czyni to w zamierzonym, racjonalnym celu. Celem tym jest uzyskanie przez uprawnionego lokalu socjalnego. Ze względu natomiast na wykazane w toku wywodów odnoszenie się do problemu zapewnienia lokali socjalnych tylko w ustawie o ochronie praw lokatorów, regulacja zawarta w art. 45 ust. 3 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej nie potrzebuje odsyłać wprost do przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów, a wystarczające jest wskazanie na konieczne czynności sądu (porównaj: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2010 r., III CZP 30/10).

Wezwanie gminy do udziału w procesie ma także ten cel, żeby gmina zrealizowała przyznane sądownie uprawnienie określonej osoby do lokalu socjalnego. Takie zadanie i obowiązek gminy potwierdzają przepisy ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 1515 ze zm.), zwłaszcza art. 1 ust. 1, jako że to mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową, do której nawiązuje wprost powoływany art. 4 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, nakładający na gminę zadania własne związane z zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych mieszkańców.

Skoro zatem inny podmiot nie został wskazany przez ustawodawcę jako realizator uprawnienia mieszkańca, opróżniającego lokal mieszkalny dotychczas zajmowany, to zapewnienie mu mieszkania w formie pomocy socjalnej (lokal socjalny), jeśli spełnia odpowiednie warunki prawne, należy bezpośrednio do zadań gminy. Podstawy tego obowiązku nie należy dopatrywać się natomiast w art. 45 ust. 3 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, lecz w przepisach ustawy o ochronie praw lokatorów. Obowiązek dostarczenia lokalu socjalnego nie należy z pewnością do A. (...), albowiem żaden przepis nie stanowi o takim obowiązku wobec podmiotu innego niż gmina.

Powoływany art. 1a ustawy o ochronie praw lokatorów ogólnie wyłącza zastosowanie tej ustawy do lokali, będących w dyspozycji (w zasobach) A. (...), zajmowanych przez osoby mieszkające w tych lokalach i mających do nich tytuł prawny. W sytuacjach, w których tytuł ten zostaje utracony na skutek okoliczności przewidzianych przez przepisy szczególne, do jakich należy zaliczyć art. 45 ust. 3 ustawy o zakwaterowaniu, ogólne wyłączenie ustępuje. Jeśli nawet kwestionowałoby się możliwe równoległe zastosowanie tych przepisów, tylko względem innych okoliczności, to wyłączenie zawarte w art. 1a ustawy o ochronie praw lokatorów ustąpi wobec zasady lex specialis derogat legi generali. Skoro zaś tymi przepisami, które poprzez zastosowanie art. 45 ust. 3 ustawy o zakwaterowaniu odzyskują znaczenie są przepisy ustawy o ochronie praw lokatorów, to realizacja uprawnienia do lokalu socjalnego winna nastąpić według norm tej ustawy. Przewiduje ona obowiązek gminy do dostarczenia lokalu socjalnego osobie do tego uprawnionej, a zatem z tego czysto jurydycznego powodu obowiązek ten spoczywa na gminie właściwej ze względu na położenie lokalu podlegającego opróżnieniu (art. 14 ust. 2 zdanie drugie ustawy o ochronie praw lokatorów) również w sytuacji, gdy dotyczy osoby, której nakazano opróżnienie lokalu będącego w zasobie A. (...) (porównaj: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2010 r., III CZP 30/10).

W tym miejscu zauważyć należy, iż w stosunku do osób wymienionych w art. 45 ust 3 punktach 1 – 5 (oraz osób wspólnie z nimi zamieszkujących) ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej - do których zaliczyć należy powodów-nie można wydać decyzji o opróżnieniu lokalu mieszkalnego, wykonalnej przez organ egzekucyjny i według przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (przymusowe wykwaterowanie – patrz art. 38 i 41 ust. 6 ustawy). Pozew o opróżnienie lokalu mieszkalnego obejmować musiał także żądanie wezwania Gminy do udziału w postępowaniu oraz żądanie orzeczenia o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego. W związku z tym, w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu, Sąd orzeka o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego bądź o braku takiego uprawnienia wobec osób, których nakaz dotyczy. Norm kształtujących prawo do otrzymania lokalu socjalnego szukać należy w ustawie o ochronie praw lokatorów. Oczywiste jest, że nie stosuje się jej przepisów do lokali będących w dyspozycji A. (...), jednak lokale socjalne do zasobów tej Agencji nie należą.

W konsekwencji sytuację prawną pozwanych, jeżeli chodzi o uprawnienie do lokalu socjalnego, kształtuje art. 14 ust. 4 ustawy o ochronie praw lokatorów. Uprawnienie do lokalu socjalnego należy zatewm rozważyć wobec osób wymienionym w art. 45 ust. 3 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, w tym niepełnosprawnych i rencistów.

Wyrok SR w Człuchowie z dnia 26 stycznia 2017 r., I C 581/15

Standard: 9788 (pełna treść orzeczenia)