Powództwo o ustalenie nieistnienia uchwały niepodlegającej kontroli w drodze specjalnie dedykowanego postępowania

Przepisy mającej w sprawie zastosowanie ustawy, nie przewidują żadnej procedury sądowej, w szczególności w zakresie kontrolowania uchwał organów pozwanej, dotyczących pozbawienia członkostwa członków korporacji pozwanej. Tym niemniej, osoby, których dotyczą uchwały niepodlegające kontroli w drodze specjalnie dedykowanego postępowania, nie są pozbawione możliwości poszukiwania ochrony swoich praw.

Dopuszczenie do stanu, w którym organy korporacyjne mogłyby całkowicie samodzielnie regulować sytuację prawną innych podmiotów, wykraczałoby znacząco poza aksjologię polskiego systemu prawnego. Ponadto byłoby to sprzeczne z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Instrumentem służącym eliminacji wadliwych uchwał z porządku prawnego jest w takich sytuacjach powództwo określone w art. 189 k.p.c. i w tym zakresie istnieje szereg judykatów Sądu Najwyższego, czy to na tle unormowań prawa łowieckiego, czy ustawy – prawo o stowarzyszeniach.

Jedną z ostatnich i znaczących wypowiedzi w tym przedmiocie jest uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2015 r. (III CZP 27/15, OSNC 2016/3/31), która potwierdziła dotychczasowy dorobek tego Sądu, że art 189 k.p.c. może być podstawą żądania przez członka stowarzyszenia ustalenia nieistnienia uchwały organu stowarzyszenia dotyczącej jego stosunku członkostwa.

Można więc uznać, stosując wykładnię prokonstytucyjną, że interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. przysługuje członkowi stowarzyszenia, a także organizacji przedsiębiorców i pracodawców działających w zakresie handlu i usług, na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców, domagającemu się ochrony przed bezpodstawnym wykluczeniem z organizacji (por. także: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 2005 r., III CZP 75/04, wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 24 czerwca 2009 r., I CSK 535/08, i z dnia 24 stycznia 2013 r., II CSK 170/12, nie publ., oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2007 r., II CSK 100/07, OSNC-ZD 2008, nr B, poz. 37, i z dnia 28 listopada 2008 r., V CSK 278/08, nie publ.). Nie obejmuje on natomiast zaskarżania uchwał władz stowarzyszenia (innych organizacji podobnych), które nie dotyczą jego praw i obowiązków wynikających z treści tego stosunku.

Stosunkiem prawnym jest niewątpliwie członkostwo powoda w pozwanej korporacji, a ustalenie, o którym mowa w tym przepisie, może obejmować zarówno istnienie/nieistnienie spornych uchwał, jak i ich ważność lub nieważność (art. 58 k.c.).

Uchwała pozbawiająca członkostwa była niewątpliwie czynnością prawną, chociaż szczególną, ale tylko ze względu na charakter wieloosobowy, organów je podejmujących. Niemniej, specyfika organów osoby prawnej, nie może zainteresowanego członka pozbawiać ochrony prawnej, wszak było to działanie w imieniu pozwanej.

Przedmiot uchwał dotyczył członkostwa, a więc prawa chronionego konstytucyjne (prawa zrzeszania się – art. 12 Konstytucji). Zasady współżycia społecznego – dobre obyczaje (art. 58 § 2 k.c.) wymagają, aby pozbawienie członkostwa nie krzywdziło członka, opierało się na zawinionym działaniu, wskazanym w statucie. Oznacza to, że stosowna uchwała musi mieć ścisłe oparcie w statucie i wykazać faktyczną postać naruszenia, co z reguły powinno znaleźć odzwierciedlenie w warstwie motywacyjnej uchwały.

Wyrok SA w Warszawie z dnia 30 marca 2017 r., I ACa 1851/15

Standard: 9624 (pełna treść orzeczenia)