Zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu nieważnej czynności (art. 411 pkt 1 k.c.)
Zwrot świadczenia w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (art. 411 pkt 1 k.c.)
W piśmiennictwie przyjmuje się, że wyjątek określony w art. 411 pkt 1 k.c. dotyczący nieważnej czynności prawnej znajduje głębokie uzasadnienie systemowe i społeczne. Gdyby bowiem nie można było żądać zwrotu świadczenia wykonanego w wykonaniu nieważnej czynności prawnej, sankcja nieważności byłaby właściwie martwa; nic konkretnego by z niej nie wynikało. Sytuacja taka burzyłaby założenie o racjonalności systemowej prawodawcy, powodując ponadto szereg nad wyraz niekorzystnych skutków społecznych.
Można żądać zwrotu każdego świadczenia spełnionego w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.
Świadczenie spełnione w wykonaniu nieważnej czynności prawnej jest świadczeniem nienależnym, powodującym powstanie roszczenia kondykcyjnego (art. 410 w zw. z art. 411 pkt 1 k.c.), którego treścią jest obowiązek dokonania świadczenia zwrotnego, a celem zwrócenie zubożonemu tego, co świadczył na rzecz wzbogaconego.
Ogólne przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia należy rozumieć specyficznie w przypadku świadczenia nienależnego skoro roszczenie kondykcyjne automatycznie niejako wynika z faktu spełnienia takiego świadczenia (tak SA w Białymstoku w wyroku z dnia 30.10.2013 r., I ACa 452/13).
Wyrok SO w Kielcach z dnia 30 marca 2017 r., II Ca 1615/16
Standard: 9611 (pełna treść orzeczenia)
Ustawowy obowiązek zwrotu świadczeń wzajemnych przez strony nieważnej umowy wzajemnej wynika z art. 496 w zw. z art. 497 k.c.. Nie jest to jednak unormowanie kompletne i do tego zwrotu stosuje się przepisy o świadczeniu nienależnym (art. 410 § 2 k.c.).
Nienależne świadczenie może być przedmiotem roszczenia określonego w art. 410 § 1 k.c. W unormowaniu tym ustawodawca przesądził, że świadczenie nienależne jest źródłem roszczenia zwrotnego.
Wyrok SN z dnia 28 sierpnia 2013 r., V CSK 362/12
Standard: 36270 (pełna treść orzeczenia)
Nie może budzić wątpliwości, że zawierając umowę dotkniętą brakiem powodującym jej nieważność, strona takiej umowy musi liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Nie stanowi okoliczności wyłączającej taką powinność nieznajomość obowiązujących przepisów. Skoro przepis ustawy przewiduje sankcję nieważności określonej czynności, to podmiot dokonującej takiej czynności i przyjmujący świadczenie od drugiej strony, musi mieć świadomość, że korzyść została uzyskana przez niego bez podstawy prawnej, gdyż takiej podstawy nie sposób upatrywać w czynności dotkniętej sankcją nieważności. Bez znaczenia pozostaje przy tym, czy druga strona umowy (w rozpoznawanej sprawie powodowa Spółka - sprzedawca obligacji) miała świadomość nieważności, a wcześniej bezskuteczności zawieszonej, zawartej umowy.
Zatem, pozwana Spółka powinna była liczyć się z obowiązkiem zwrotu korzyści, tzn. świadczenia uzyskanego w wyniku wykonania przez kontrahenta nieważnej umowy. Ocena, czy wzbogacony powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu, musi bowiem uwzględniać nie tylko stan świadomości tego podmiotu, ale także uwzględniać kryteria obiektywne, wśród których znajduje się treść obowiązującego prawa.
Wyrok SN z dnia 19 października 2007 r., I CSK 259/07
Standard: 21536 (pełna treść orzeczenia)