Zasięg prawa własności pod powierzchnią (pojęcie górotworu)

Własność gruntu obejmuje i to co znajduje się bezpośrednio pod powierzchnią przynajmniej do pewnego „poziomu” (głębokości), ograniczonego przez art. 143 k.c.

Wykładnia art. 143 k.c. odwołuje się do potencjalnej możliwości korzystania z przestrzeni pod powierzchnią gruntu (jego głębokości), a nie jego faktycznego aktualnego wykorzystywania (por. wyrok SN z 06.01.2005 roku, III CK 129/04 i wyrok SN z dnia 18.04.2013 roku, II CSK 504/12). Isnieje konieczność indywidualizacji tej możliwości odrębnie w odniesieniu do każdej nieruchomości (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 03.11.2004 roku, III CK 52/04)- do przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze (w tym do pojęcia własności górniczej).

Pojęcie górotworu, nie zdefiniowane prawnie w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 roku Prawo geologiczne i górnicze (t.jedn. Dz.U. z 2016 roku, poz. 1131 ze zm.), jest w tej ustawie funkcjonalnie powiązane z założeniami jego wykorzystywania na cele gospodarcze, górnicze, w tym wydobycie kopalin. Funkcjonujące w języku polskim pojęcie górotworu ma właściwie dwa znaczenia : pierwsze – obszar sfałdowany i wypiętrzony w wyniku ruchów górotwórczych i drugie – zespół skał, w których prowadzone są roboty górnicze (por. Słownik języka polskiego pod redakcją W. Doroszewskiego). Analiza zakresu przedmiotowego tej ustawy wskazuje, że określony w niej górotwór, to bardziej zespół skał, w których prowadzone są (lub mogą być prowadzone) roboty górnicze i trudno odnieść jej uregulowania bezpośrednio do obiektu (...) Jej zakres przedmiotowy określony w art. 1 nie obejmuje tego rodzaju konstrukcji budowlanych i korzystania z nich na cele nie związane z działalnością wydobywczą, jedyny przypadek dość zbliżony, to jej odpowiednie zastosowanie do robót prowadzonych w wyrobiskach zlikwidowanych podziemnych zakładów górniczych w celach innych niż określone ustawą, w szczególności turystycznych, leczniczych i rekreacyjnych (art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy).

W piśmiennictwie istnieją wątpliwości co do samej kwalifikacji górotworu, czy kopalin, bowiem niektórzy autorzy traktują je jako odrębne rzeczy ruchome (tak Edward Gniewek, Piotr Machnikowski, Kodeks cywilny. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck 2016, komentarz do art. 143 k.c.), inni zaś jako wskazują, że złoża stanowiące przedmiot własności górniczej, nie są rzeczami w kodeksowym rozumieniu tego pojęcia, zaś własność górnicza nie jest własnością, o której mowa w art. 140 k.c., uznając że nie są częścią składową nieruchomości gruntowej, pod którą się znajdują, nie stanowią jednak rzeczy ruchomych będących przedmiot własności Skarbu Państwa (tak Maciej Gutowski, Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck 2016, komentarz do art. 143 k.c.). Niezależnie od tych rozbieżności przyjąć należy, że kopaliny i górotwór -w pojęciu określonym zakresem przedmiotowym uregulowania ustawy Prawo geologiczne i górnicze- należy traktować jako przedmiot wyłącznej własności Skarbu Państwa, zatem jako przedmiot w istocie wyłączony z obrotu powszechnego (res extra comercium), podobnie jak wody płynące, czy grunty zajęte pod drogi publiczne, co wykluczałoby możność jego nabycia w drodze zasiedzenia.

Instytucja użytkowania górniczego (art. 12 ust. 1 ustawy), jest jedyną dostępną w stanie prawnym obowiązującym od 2012 roku formą udostępnienia górotworu, bowiem to użytkowanie jest utożsamiane z górniczym wykorzystaniem górotworu (po spełnieniu określonych wymogów, uzyskaniu koncesji i wyłonieniu użytkownika często w drodze przetargu), zatem jest ustanawiane w celu wykonywania działalności uregulowanej tą ustawą, w szczególności polegającej na robotach geologicznych, wydobywaniu kopaliny ze złoża, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji, składowania odpadów, dwutlenku węgla, czy wykonywania działalności określonej w jej art. 2 ust. 1 (por. art. 16 ust. 1 tej ustawy).

Wyrok SO w Kielcach z dnia 30 marca 2017 r., II Ca 1615/16

Standard: 9606 (pełna treść orzeczenia)