Przesłanki, tryb, właściwość i cele postępowania rozgraniczeniowego

Sprawy o rozgraniczenie są zasadniczo rozpatrywane w postępowaniu administracyjnym, w którym czynności wykonuje geodeta upoważniony przez organ prowadzący postępowanie (art. 30 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 1 p.g.k.), przy czym szczegółowe zasady prowadzenia tego postępowania, w tym katalog dokumentów stanowiących podstawę ustalenia przebiegu granicy, określa rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 14 kwietnia 1999 r. w sprawie rozgraniczania nieruchomości (Dz. U. nr 45, poz. 453, dalej - „rozporządzenie”).

Właściwość sądu w sprawach o rozgraniczenie wynika z przepisów szczególnych (art. 29 ust. 3 p.g.k.), co dotyczy w szczególności przypadków braku podstaw do wydania decyzji administracyjnej o rozgraniczeniu w uprzednio przeprowadzonym postępowaniu rozgraniczeniowym (art. 34 ust. 1 p.g.k.) lub wystąpienia o przekazanie sprawy sądowi przez stronę niezadowoloną ze sposobu ustalenia przebiegu granicy w postępowaniu administracyjnym (art. 33 ust. 3 p.g.k.).

Postępowanie administracyjne ma w tych przypadkach prejurysdykcyjny charakter, jego przeprowadzenie warunkuje dopuszczalność postępowania sądowego, sąd zaś, w trybie nieprocesowym (art. 34 ust. 3 p.g.k.), rozpoznaje sprawę ex novo, niezależnie od tego, czy postępowanie administracyjne zakończyło się wydaniem decyzji o rozgraniczeniu, czy doszło do jego umorzenia.

W postępowaniu sądowym kryteria rozgraniczenia określa art. 153 k.c., według którego podstawowym wyznacznikiem przebiegu granicy jest stan prawny.

Postanowienie SN z dnia 11 października 2019 r., V CSK 304/18

Standard: 44869 (pełna treść orzeczenia)

Rozgraniczenie nieruchomości ma na celu ustalenie przebiegu granic przez określenie położenia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znakami granicznymi na gruncie oraz sporządzenie odpowiednich dokumentów (art. 29 ust. 1 pr. geod). Rozgraniczeniu podlegają, w miarę potrzeby, wszystkie lub niektóre granice określonej nieruchomości z przyległymi nieruchomościami i innymi gruntami (art. 29 ust. 2 pr. geod.).

Sprawa o rozgraniczenie służy urzeczywistnieniu prawa własności; jest niejako roszczeniem uzupełniającym, wypływającym z tego prawa, gdyż ustalenie granic służy określeniu zakresu uprawnień właściciela, ściślej określeniu obszaru nieruchomości, na którym prawo to się rozciąga. W wyniku rozgraniczenia dochodzi do ustalenia zakresu tytułów własności uczestniczących w postępowaniu właścicieli, a prawomocne orzeczenie w tym przedmiocie ma ten skutek, że własność gruntów rozciąga się do ustalonej granicy (zob. postanowienie SN z dnia 31 sierpnia 1963 r., I CR 136/63).

Jako instytucja prawa rzeczowego jest związana z prawem własności nieruchomości, a nie z innymi prawami rzeczowymi, nawet w przypadkach, gdy z wnioskiem o rozgraniczenie mogą wystąpić także podmioty, którym przysługują na nieruchomości, inne niż własność, prawa rzeczowe.

Normatywna konstrukcja i istota rozgraniczenia zakłada spełnienie kumulatywnie dwóch przesłanek, a mianowicie istnienia odrębnych nieruchomości (przesłanka przedmiotowa), które nie stanowią własności tego samego podmiotu (przesłanka podmiotowa).

Rozgraniczenie nieruchomości implikuje istnienie sporu, do zaistnienia którego konieczne jest występowanie co najmniej dwóch podmiotów.

Innymi słowy, właściciel dwóch sąsiadujących ze sobą nieruchomości nie może pozostawać w sporze prawnym, co do przebiegu granic pomiędzy nimi. Zresztą zastosowanie ustawowych kryteriów rozgraniczenia jest możliwe wówczas, gdy spór graniczny dotyczy nieruchomości niestanowiących własności tego samego podmiotu. W razie, gdy dwie sąsiadujące ze sobą nieruchomości należą do tego samego podmiotu bezprzedmiotowe jest kryterium prawne wynikające np. z zasiedzenia przygranicznych pasów gruntów, czy też kryterium ostatniego spokojnego stanu posiadania. Na taki sens rozgraniczenia nieruchomości wskazuje też art. 36 pr. geod.

Uchwała SN z dnia 19 października 2018 r., III CZP 115/17

Standard: 64292 (pełna treść orzeczenia)