Prawa do sądu jako ochrona przed arbitralnością władzy

Konstytucyjna ochrona przed arbitralną ingerencją organów władzy publicznej oznacza nie tylko zakaz takiej ingerencji, ale także wymóg usunięcia skutków wyrządzonych przez taką ingerencję. W państwie spełniającym elementarne kryteria praworządności formalnej, jednostka lub inny podmiot, których konstytucyjne prawa zostały naruszone, mają prawo domagać się nie tylko uchylenia aktu normatywnego naruszającego te prawa, ale także usunięcia skutków wywołanych przez ten akt prawny. Dotyczy to naruszeń praw wywołanych zarówno niezgodnością treści aktu normatywnego z treścią norm konstytucyjnych, jak i wydaniem aktu normatywnego bez odpowiednich kompetencji prawodawczych albo z naruszeniem przepisów normujących procedurę wydawania danego aktu prawnego.

Wyrok TK z dnia 16 marca 2011 r., K 35/08, OTK-A 2011/2/10, Dz.U.2011/64/342

Standard: 1251 (pełna treść orzeczenia)

W wyroku z 16 marca 2004 r. (sygn. K 22/03, OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 20), Trybunał Konstytucyjny zaznaczył, że celem istnienia na szczeblu konstytucyjnym "prawa do sądu" jest zapewnienie jednostce ochrony przed arbitralnością władzy. Artykuł 45 Konstytucji obejmuje więc wszelkie sytuacje, w których pojawia się konieczność rozstrzygania o prawach danego podmiotu. W ramach ogólnie sformułowanego art. 45 ust. 1 Konstytucji mieszczą się w rzeczywistości dwa prawa: prawo do sądu, rozumiane jako prawo do sądowego wymiaru sprawiedliwości, a więc do merytorycznego rozstrzygnięcia o przypisaniu odpowiedzialności karnej, o rozstrzygnięciu "sprawy" (w ujęciu szerokim) w zakresie praw jednostki, oraz prawo do sądowej kontroli aktów godzących w konstytucyjnie gwarantowane wolności (prawa) jednostki.

Wyrok TK z dnia 3 lipca 2008 r., K 38/07, OTK-A 2008/6/102, Dz.U.2008/123/802

Standard: 1252 (pełna treść orzeczenia)

W wyroku z 16 marca 2004 r., K 22/03 (OTK ZU nr 3A/2004, poz. 20), wydanym na tle art. 465 § 2 k.p.k., Trybunał stwierdził, że celem istnienia na szczeblu konstytucyjnym "prawa do sądu" jako takiego jest zapewnienie jednostce ochrony przed arbitralnością władzy. Nawet fakt kilkakrotnej kontroli niesądowej, in casu dokonywanej przez prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem prowadzącym postępowanie, nie może równoważyć braku kontroli dokonywanej przez sąd. Powyższe stwierdzenie koresponduje z poglądem doktryny, wedle którego regulacja konstytucyjna przyznaje prawo do sądu "także w sytuacji, gdyby (...) inne organy orzekające również funkcjonowały, a ewentualny dostęp do nich, choćby dla "każdego" nie mógłby wyeliminować rozważanego tu prawa" (zob. P. Sarnecki [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, L. Garlicki [red.] t. III, Warszawa 2003, komentarz do art. 45, s. 4).

Wyrok TK z dnia 14 marca 2005 r., K 35/04, OTK-A 2005/3/23, Dz.U.2005/48/461

Standard: 1253 (pełna treść orzeczenia)