Umowa przewozu z pasażerem bez biletu
Umowa przewozu (art. 774 k.c.) Zakres stosowania Prawa przewozowego (art. 1 Pr.p.)
Artykuł 3 ust. 8 rozporządzenia (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczącego praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym należy interpretować w ten sposób, że sytuacja, w której pasażer wsiada do swobodnie dostępnego pociągu w celu odbycia podróży bez uprzedniego zakupienia biletu ,wchodzi w zakres pojęcia „umowy przewozu” w rozumieniu tego przepisu.
Zgodnie z art. 3 pkt 8 rozporządzenia nr 1371/2007 pojęcie „umowy przewozu” do celów tego rozporządzenia oznacza „odpłatną lub [albo] nieodpłatną umowę o przewóz pomiędzy przedsiębiorstwem kolejowym lub sprzedawcą biletów a pasażerem na wykonanie jednej lub więcej usług transportowych”.
W odniesieniu do brzmienia art. 3 pkt 8 rozporządzenia nr 1371/2007 należy zauważyć, po pierwsze, że termin „umowa” w znaczeniu powszechnym oznacza porozumienie w zgodnej woli stron, mające na celu wywołanie skutków prawnych. Po drugie, w ramach dziedziny objętej niniejszym rozporządzeniem i przy uwzględnieniu brzmienia tego przepisu, skutek ten polega głównie na obowiązku świadczenia przez przedsiębiorstwo kolejowe na rzecz pasażera jednej lub więcej usług transportowych oraz obowiązku zapłaty ceny przez pasażera, chyba że usługa transportowa jest świadczona nieodpłatnie.
Z jednej strony umożliwiając swobodny dostęp do swojego pociągu, a z drugiej strony wchodząc na pokład pociągu, odpowiednio, przedsiębiorstwo kolejowe i pasażer wyrażają wolę zawarcia umowy, wobec czego zasadniczo spełnione są warunki niezbędne do stwierdzenia istnienia umowy przewozu. Brzmienie art. 3 ust. 8 rozporządzenia nr 1371/2007 nie pozwala jednak ustalić, czy posiadanie biletu przez pasażera jest zasadniczym elementem pozwalającym uznać, że istnieje „umowa przewozu” w rozumieniu tego przepisu.
Art. 3 ust. 10 wspomnianego rozporządzenia definiuje pojęcie „biletu bezpośredniego” jako oznaczające „bilet lub bilety będące dowodem zawarcia umowy przewozu dotyczącej wykonania następujących po sobie połączeń kolejowych obsługiwanych przez jedno lub kilka przedsiębiorstw kolejowych”.
Artykuł 4 tego samego rozporządzenia, który dotyczy konkretnie „umowy przewozu”, stanowi, że „z zastrzeżeniem przepisów [rozdziału II rozporządzenia nr 1371/2007] zawieranie i sposób realizacji umowy przewozu oraz dostarczanie informacji i wystawianie biletów podlegają przepisom tytułu II oraz tytułu III załącznika I” do tego rozporządzenia.
W tym względzie załącznik I do rozporządzenia nr 1371/2007 powiela w szczególności tytuł II załącznika A do COTIF, dotyczący zawierania i wykonywania umowy przewozu. Zgodnie z art. 6 ust. 1 tego załącznika „[pop]rzez zawarcie umowy przewozu przewoźnik zobowiązuje się do przewiezienia podróżnego oraz, odpowiednio, jego bagażu i pojazdów do miejsca przeznaczenia i do wydania bagażu i pojazdów w miejscu przeznaczenia”, przy czym ust. 2 tego artykułu uściśla, że mowę przewozu potwierdza się jednym lub kilkoma biletami na przewóz wydawanymi podróżnemu i że bez uszczerbku dla postanowień art. 9 tego załącznika brak biletu, nieprawidłowości lub utrata biletu nie mają znaczenia ani dla istnienia, ani dla ważności umowy przewozu, która nadal podlega jednolitym zasadom ustanowionym przez COTIF. Artykuł 6 ust. 3 tego samego załącznika dodaje, że z zastrzeżeniem dowodu przeciwnego bilet jest miarodajnym dowodem zawarcia oraz treści umowy przewozu.
Art. 7 ust. 1 załącznika A do COTIF stanowi, że ogólne warunki przewozu określają w szczególności formę i treść biletów, a ust. 2 lit. c), że bilet powinien zawierać w szczególności wszelkie wskazówki niezbędne do udowodnienia zawarcia i treści umowy przewozu oraz umożliwiające pasażerowi dochodzenie praw wynikających z tej umowy.
Należy podkreślić, że z art. 9 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 1371/2007 wynika, iż bez uszczerbku dla ust. 4 tego artykułu przedsiębiorstwa kolejowe mają obowiązek wystawiania biletów pasażerom za pośrednictwem co najmniej jednego z trzech – lub dwóch w przypadku biletów na usługi świadczone w ramach umów o świadczenie usług publicznych – sposobów sprzedaży wymienionych w tych przepisach, w tym na pokładzie pociągów.
Po drugie, należy zauważyć, że z art. 8 ust. 1 załącznika A do COTIF, znajdującego się w załączniku I do rozporządzenia nr 1371/2007, jasno wynika, że jedynie w przypadku braku odmiennego porozumienia między pasażerem a przewoźnikiem opłata za przewóz jest płatna z góry. Ponadto prawdą jest, że art. 9 owego załącznika A, z zastrzeżeniem stosowania art. 6 tego załącznika, stanowi w ust. 1 zdanie pierwsze, że podróżny musi być zaopatrzony z chwilą rozpoczęcia podróży w ważny bilet na przejazd i okazać go podczas kontroli biletów. Jednakże art. 9 stanowi w drugim zdaniu, odpowiednio w lit. a) i b), że ogólne warunki przewozu mogą stanowić, że podróżny, który nie okaże ważnego biletu, oprócz opłaty za przejazd jest zobowiązany uiścić dopłatę, oraz że podróżnego, który odmawia natychmiastowego uiszczenia opłaty za przejazd lub dopłaty, można usunąć z pociągu.
Jednakże zgodnie z art. 3 pkt 16 rozporządzenia nr 1371/2007 pojęcie „ogólnych warunków przewozu” do celów tego rozporządzenia oznacza „warunki przewoźnika w postaci ogólnych warunków umów lub taryf prawnie obowiązujących w każdym państwie członkowskim, które z chwilą zawarcia umowy o przewóz stają się jej integralną częścią”, przy czym „przewoźnik” jest zdefiniowany w art. 3 pkt 2 tego rozporządzenia jako „przedsiębiorstwo kolejowe, z którym pasażer zawarł umowę przewozu, lub też kilka przedsiębiorstw kolejowych, które mogą ponosić odpowiedzialność na podstawie tej umowy”.
W zakresie, w jakim względem pasażera, który nie przedstawi ważnego biletu lub odmawia natychmiastowej zapłaty za bilet, można zatem zastosować, zgodnie z art. 9 załącznika A do COTIF, znajdującego się w załączniku I do rozporządzenia nr 1371/2007, ogólne warunki przewozu oraz w zakresie, w jakim, zgodnie z art. 3 pkt 16 tego rozporządzenia w zw. z jego art. 3 pkt 2, stają się one, do celów tego rozporządzenia, integralną częścią umowy przewozu zawartej między przedsiębiorstwem kolejowym a pasażerem poprzez zawarcie umowy przewozu, oznacza to, że przedsiębiorstwo, które daje wolny dostęp do swoich pociągów, i pasażer, który wsiada do takiego pociągu w celu odbycia podróży, należy uznać za strony „umowy przewozu” w rozumieniu tego rozporządzenia, od momentu gdy tylko pasażer znajdzie się w pociągu. W przeciwnym razie, na podstawie rozporządzenia nr 1371/2007, wobec wspomnianego pasażera nie może zastosować owych ogólnych warunków przewozu.
Z tych elementów kontekstu jasno wynika zatem, że bilet na przewóz, zwany również w niniejszym załączniku A „biletem”, jest jedynie instrumentem stanowiący materialny wyraz umowy przewozu w rozumieniu rozporządzenia nr 1371/2007.
Brzmienie art. 3 pkt 8 rozporządzenia nr 1371/2007 i kontekst tego przepisu prowadzą zatem do wniosku, że pojęcie „umowy przewozu” w znaczeniu tego przepisu powinno być rozumiane jako niezależne od posiadania przez pasażera biletu oraz w tym znaczeniu, że obejmuje ono sytuację, w której pasażer wsiadaj do swobodnie dostępnego pociągu w celu odbycia podróży bez uzyskania biletu.
Interpretację tę potwierdzają cele realizowane przez rozporządzenie nr 1371/2007. Z jednej strony, zgodnie z art. 1 lit. a) tego rozporządzenia, jego celem jest w szczególności ustanowienie zasad zawierania umów przewozu. Z drugiej strony motyw 1 tego rozporządzenia podkreśla w szczególności, że w ramach wspólnej polityki transportowej ważne jest zabezpieczenie praw pasażerów w ruchu kolejowym. Ponadto z motywu 2 tego samego rozporządzenia jasno wynika, że należy osiągnąć wysoki poziom ochrony konsumentów w dziedzinie transportu i, zgodnie z motywem 3 tego rozporządzenia, ponieważ pasażer w ruchu kolejowym jest słabszą stroną umowy przewozu, należy chronić jego prawa w tym zakresie.
Uznanie, że pojęcie „umowy przewozu” w rozumieniu rozporządzenia nr 1371/2007 należy interpretować w ten sposób, że nie obejmuje ono sytuacji, w której pasażer wsiadający do swobodnie dostępnego pociągu w celu odbycia podróży bez zakupienia biletu, byłoby sprzeczne z tymi celami. Gdyby bowiem można było uznać, że taki podróżny, z tego tylko powodu, że nie posiada biletu w momencie wchodzenia na pokład pociągu, nie jest stroną stosunku umownego z przedsiębiorstwem kolejowym, które pozostawiło swoje pociągi do swobodnego dostępu, pasażer ten mógłby, w przypadku wystąpienia okoliczności, za które nie można mu przypisać odpowiedzialności, być pozbawiony praw, które rozporządzenie to wiąże z zawarciem umowy przewozu, co naruszałoby cel ochrony pasażerów w ruchu kolejowym realizowany przez to rozporządzenie i przypomniany w motywach 1–3 tego aktu.
Ponadto w przypadku braku przepisów w tym zakresie w rozporządzeniu nr 1371/2007 taka wykładnia pozostaje bez uszczerbku dla ważności tej umowy lub konsekwencji, jakie mogą być związane z niewypełnieniem zobowiązań umownych przez jedną ze stron, które w przypadku braku takich przepisów w tym rozporządzeniu nadal podlegają właściwemu prawu krajowemu.
Wyrok TSUE z dnia 7 listopada 2019 r., C-349/18
Standard: 82592 (pełna treść orzeczenia)
Zgodnie z art. 774 i 775 k.c. przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy, zaś przepisy kodeksu cywilnego stosuje się do przewozu w zakresie poszczególnych rodzajów transportu tylko o tyle, o ile przewóz ten nie jest uregulowany odrębnymi przepisami.
Przewóz osób, wykonywany odpłatnie na podstawie umowy, przez uprawnionych do tego przewoźników, reguluje ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (Dz. U. z 1984 r. Nr 53 poz. 272 ze zm., dalej: Prawo przewozowe.).
W świetle art. 16 ust. 1 Prawa przewozowego, umowę przewozu zawiera się przez nabycie biletu na przejazd przed rozpoczęciem podróży lub spełnienie innych określonych przez przewoźnika lub organizatora publicznego transportu zbiorowego warunków dostępu do środka transportowego, a w razie ich nieustalenia – przez samo zajęcie miejsca w środku transportowym. W bilecie na przejazd określa się wysokość należności za przejazd oraz dane potrzebne do ustalenia zakresu uprawnień podróżnego (art.16 ust. 2 ustawy Prawo przewozowe). Zgodnie zaś z art. 33a ust. 3 ustawy Prawo przewozowe w razie stwierdzenia braku odpowiedniego dokumentu przewozu przewoźnik lub organizator publicznego transportu zbiorowego albo osoba przez niego upoważniona pobiera właściwą należność za przewóz i opłatę dodatkową albo wystawia wezwanie do zapłaty. Dalej wskazać należy, że stosownie do art. 33a ust. 4 Prawa przewozowego, w razie stwierdzenia braku ważnego dokumentu poświadczającego uprawnienie do bezpłatnego albo ulgowego przejazdu przewoźnik lub organizator publicznego transportu zbiorowego albo osoba przez niego upoważniona pobiera właściwą należność za przewóz i opłatę dodatkową albo wystawia wezwanie do zapłaty. Pobrana należność za przewóz i opłata dodatkowa, po uiszczeniu opłaty manipulacyjnej odpowiadającej kosztom poniesionym przez przewoźnika lub organizatora publicznego transportu zbiorowego, podlegają zwrotowi, a w przypadku wezwania do zapłaty - umorzeniu, w przypadku udokumentowania przez podróżnego, nie później niż w terminie 7 dni od dnia przewozu, uprawnień do bezpłatnego lub ulgowego przejazdu.
W toku kontroli może zatem dojść do różnego rodzaju ustaleń: stwierdzenia braku odpowiedniego dokumentu przewozu, tj. biletu, stwierdzenia braku ważnego dokumentu poświadczającego uprawnienie do bezpłatnego lub ulgowego przejazdu, czy podejrzenia, że dokument przewozu lub dokument uprawniający do bezpłatnego lub ulgowego przejazdu jest podrobiony lub przerobiony (tak T. S., Prawo przewozowe. Komentarz, 2008). Z ustawy Prawo przewozowe wynika, że przewoźnik ma prawo żądać nie tylko okazania biletu, ale ponadto ważnego dokumentu uprawniającego do bezpłatnego lub ulgowego przejazdu.
Uchwała nr VIII/275/99 Rady Miejskiej W. z dnia 23 kwietnia 1999 r. (zmieniona Uchwała Rady Miejskiej W. nr XXI/682/08 z dnia 15 maja 2008 r.) w sprawie zasad odpłatności za usługi przewozowe świadczone środkami lokalnego transportu zbiorowego, stanowi zaś, że do korzystania z bezpłatnych przejazdów na wszystkich typach linii są uprawnione osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności, w tym osoby głuche i głuchonieme, osoby całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji, dzieci w wieku do lat 16, na które przysługuje zasiłek pielęgnacyjny oraz ich opiekunowie (§ 3 ust. 1 pkt 6 załącznika do uchwały nr VIII/275/99 Rady Miejskiej W. z dnia 23 kwietnia 1999 r.), za opiekuna lub przewoźnika osoby niepełnosprawnej uważa się osobę, którą ukończyła 13 lat (§ 3 ust. 1 zd. 1 in principio ww. załącznika). Analogicznie zatem w przypadku opiekuna osoby głuchej, przewoźnikowi lub wykonującemu w jego imieniu kontrolerowi przysługuje uprawnienie żądania dokumentu uprawniającego do bezpłatnego i ulgowego przejazdu.
Z powyższego wynika, że skorzystanie z uprawnienia do bezpłatnego przejazdu zostało obwarowane wymogami w zakresie obowiązku pasażera okazania stosownych dokumentów kontrolującemu, w ocenie Sądu, należy mieć jednakże na uwadze szczególne okoliczności, mogące zaistnieć w trakcie dokonywanej kontroli, w szczególności te niezależne od pasażera.
Podstawowym celem kontroli biletowej jest sprawdzenie, czy pasażerowie korzystający ze środków komunikacji miejskiej posiadają ważne bilety lub dokumenty uprawniające do przejazdów bezpłatnych/ulgowych, jednak nie może się to dziać w oderwaniu od realiów danej sprawy. Nie ulega wątpliwości, że osoby przeprowadzające kontrole są zobowiązane do zachowania należytej staranności, tak, aby w sposób jednoznaczny ustalić, czy pasażer, który przemieszcza się środkiem komunikacji miejskiej, jest do tego uprawniony. W przedmiotowej sprawie, zgodnie z wynikiem przeprowadzonego postępowania dowodowego, niebudzącego wątpliwości Sądu, staranność ta przez kontrolera niewątpliwe nie została dochowana.
W tych okolicznościach, w świetle art. 33a ust. 3 i ust. 4 Prawa przewozowego, jak również powszechnie obowiązujących przepisów prawa miejscowego, brak jest podstaw do pobrania od pozwanej opłaty za przejazd oraz opłaty dodatkowej.
Wyrok SR dla Wrocławia-Śródmieścia z dnia 31 marca 2017 r., VIII C 2295/15
Standard: 9469 (pełna treść orzeczenia)