Granice oskarżenia (przedmiot procesu - tożsamość czynu)

Związanie sądu granicami aktu oskarżenia; granice aktu oskarżenia

Wyświetl tylko: SASNSOSR

Nie jest wyjściem poza ramy oskarżenia postąpienie, w którym sąd w wyniku weryfikacji ujawnionego materiału dowodowego:

1) ustali, że rozpoznawane przez niego zdarzenie miało miejsce w innym czasie, niż to przyjął prokurator w akcie oskarżenia;

2) dokona ustaleń faktycznych odmiennie, niż to zostało przyjęte w akcie oskarżenia, przy czym ustalenia te mogą dotyczyć nie tylko strony przedmiotowej, ale także strony podmiotowej czynu;

3) przyjmie odmienne co do szczegółów zachowania się i sposobu działania poszczególnych sprawców;

4) powiąże zachowanie oskarżonego zarzucane mu w akcie oskarżenia z odmiennym skutkiem, niż to stwierdza prokurator.

Warunkiem wprowadzenia jednej, czy też nawet wszystkich zmian jest jedynie to, aby w realiach dowodowych konkretnej sprawy oczywistym było, iż sąd dokonywał oceny tego samego zachowania oskarżonego, które stanowiło przedmiot oskarżenia (zob. np. wyrok SN z dnia 30 października 2012 r., II KK 9/12; postanowienie SN z dnia 25 października 2017 r., IV KK 85/17).

Wyrok SN z dnia 11 lipca 2023 r., I KK 423/22

Standard: 74122 (pełna treść orzeczenia)

Akt oskarżenia, jako skarga zasadnicza, nie tylko inicjuje postępowanie sądowe, ale także zakreśla jego ramy, co ściśle łączy się z problematyką tożsamości czynu zarzucanego i przypisanego sprawcy. Ram tych nie wyznacza jednak przyjęty w akcie oskarżenia opis czynu zarzucanego oskarżonemu ani też wskazana tam kwalifikacja prawna. Granice oskarżenia wyznacza bowiem zdarzenie historyczne, na którym zasadza się oskarżenie. Istotna jest zatem tożsamość czynu wyznaczona faktycznymi ramami tegoż zdarzenia (tak przykładowo: Postanowienie SN z dnia 19 października 2010 r., sygn.. akt III KK 97/10).

Wyrok SA w Warszawie z dnia 20 lipca 2018 r., II AKa 358/16

Standard: 23224 (pełna treść orzeczenia)

Przedmiotem procesu jest ujęte w akcie oskarżenia zdarzenie historyczne. Znaczenie określenia „zdarzenie historyczne" obejmuje opisane w skardze wniesionej przez prokuratora zdarzenie faktyczne. Zdarzenie historyczne jest przy tym pojęciem o szerszym znaczeniu niż pojęcie „czynu" oskarżonego, polegającego na jego działaniu lub zaniechaniu. Sąd, w następstwie wyników postępowania dowodowego, może inaczej, w porównaniu z twierdzeniami oskarżyciela w akcie oskarżenia, dokonać ustaleń w sprawie, o ile porusza się w granicach wyznaczonych zdarzeniem ujętym w akcie oskarżenia.

Granice oskarżenia są zachowane wtedy, gdy w miejsce czynu (bądź czynów) zarzuconego, w ramach tego samego zdarzenia faktycznego (historycznego) można przypisać oskarżonemu czyn ze zmienionym opisem, czy nawet oceną prawną, ale mieszczący się w tym samym zespole zachowań człowieka, które stały się podstawą poddania w akcie oskarżenia przejawów jego działalności wartościowaniu z punktu widzenia przepisów prawa karnego materialnego.

Jak wskazuje Sąd Najwyższy, elementami składowymi ułatwiającymi określenie ram tożsamości "zdarzenia historycznego" są: identyczność przedmiotu zamachu, identyczność podmiotów oskarżonych o udział w zdarzeniu, identyczność podmiotów pokrzywdzonych, a wreszcie tożsamość czasu i miejsca zdarzenia, zaś w wypadku odmiennego niż w akcie oskarżenia określenia tej daty i miejsca, analiza strony przedmiotowej i podmiotowej czynu w kontekście związku przyczynowego pomiędzy ustalonym zachowaniem osoby oskarżonej i wynikającego z tego zachowania skutkiem takiego działania bądź zaniechania (tak SN w wyroku z 2.03.2011r., III KK 366/10, a także w wyroku z 5.09.2006r. IV KK 194/06).

Granice oskarżenia wyznacza zatem przedmiot ochrony, a w jego ramach także rodzaj przestępstwa, przedmiot czynności wykonawczej, miejsce i czas działania a także osoba oskarżonego i pokrzywdzonego.

Wyrok SO w Tarnobrzegu z dnia 5 kwietnia 2017 r., II Ka 62/17

Standard: 8726 (pełna treść orzeczenia)

Jedną z podstawowych zasad procedury karnej jest zasada skargowości unormowana w art. 14 § 1 k.p.k. zakreślająca ramy postępowania sądowego. Oznacza ona, że żądanie oskarżyciela wyrażone w akcie oskarżenia zakreśla te granice, a każde ich przekroczenie i rozstrzygnięcie w zakresie czynu nieobjętego ściganiem skutkuje konsekwencjami procesowymi określonymi w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.

Ram postępowania karnego nie wyznacza przyjęty w akcie oskarżenia opis zarzucanego czynu (czynów) ani też wskazana tam kwalifikacja prawna.

Granice oskarżenia wyznacza zdarzenie historyczne, a więc istotna jest tożsamość czynu wyznaczona faktycznymi ramami tegoż zdarzenia.

w Warszawie z dnia 31 marca 2017 r., II AKa 450/16

Standard: 9458 (pełna treść orzeczenia)

Sąd związany jest granicami skargi oskarżyciela i nie może wyjść poza jej granice. „Kodeks postępowania karnego dopuszcza inne określenie (opisanie) przez sąd zarzucanego oskarżonemu czynu, ale nowo opisany czyn nie może przekraczać określonych aktem oskarżenia granic, dotyczących konkretnego zdarzenia faktycznego. Granice te wyznacza podmiot przestępstwa, przedmiot ochrony prawnej, a także tożsamość pokrzywdzonego.

Osądowi poddać można zatem zdarzenie faktyczne, które oskarżyciel ujął w opisie czynu” (vide wyrok SN z dnia 27 stycznia 2006 r., WK 27/05).

„W doktrynie przyjmuje się, że granice oskarżenia są utrzymane wówczas, gdy czyn przypisany w wyroku, mimo zmienionej kwalifikacji prawnej, dotyczy tego samego zdarzenia historycznego, które stanowiło podstawę zarzutu określonego w akcie oskarżenia, przy czym kryteria tożsamości wyznacza zdarzenie faktyczne opisane w akcie oskarżenia, a nie każdy element tego opisu.

W orzecznictwie przyjmuje się, że ramy tożsamości "zdarzenia historycznego" wyznaczają takie elementy jak identyczność przedmiotu zamachu, identyczność kręgu podmiotów oskarżonych o udział w zdarzeniu, a z reguły także tożsamość określenia jego czasu i miejsca (wyrok SN z 23 września 1994 r.).

Wyrok SR dla m.st. Warszawy z dnia 16 listopada 2016 r., IV K 1107/14

Standard: 6491 (pełna treść orzeczenia)

Sąd zmieniając opis czynu kierował się zasługującym na aprobatę słusznym poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w postanowieniu z dnia 19 lutego 2014 roku wydanym w sprawie o sygnaturze II KK 360/13, według którego dokonane przez sąd zmiany w zakresie okresu popełnienia czynu czy wartości przedmiotu przestępstwa nie stanowią wyjścia poza granice oskarżenia w sytuacji, w której zachowana jest tożsamość oskarżonego, osoby pokrzywdzonej, miejsca i sposobu działania przez wykorzystanie tej samej sposobności.

Wyrok SO w Elblągu z dnia 31 maja 2016 r., II K 1/15

Standard: 9459 (pełna treść orzeczenia)

W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że nie stanowi wyjścia poza granice oskarżenia i naruszenia tym samym zasady skargowości dokonanie odmiennych niż przyjęte w zarzucie ustaleń faktycznych co do tego samego zdarzenia, np. w zakresie daty czy okresu popełnienia przestępstwa, miejsca jego popełnienia, ilości i wartości przedmiotu przestępstwa, zachowania poszczególnych sprawców czy tożsamości osoby pokrzywdzonej przestępstwem przeciwko mieniu (zob. np. wyrok SN z dnia 4 stycznia 2006 r., IV KK 376/05).

Sąd nie jest związany opisem czynu zarzucanego, a po wyjaśnieniu wszystkich istotnych okoliczności może i powinien nadać mu w wyroku dokładne określenie (art. 413 § 2 pkt 1 kpk), które może odbiegać od opisu czynu przyjętego w akcie oskarżenia.

Zmiana kwalifikacji prawnej dopuszczalna jest także w granicach oskarżenia i nie decyduje o tym zbieżność opisu czynu ze wszystkimi czynnościami sprawczymi mogącymi wchodzić w zakres danego zdarzenia . Tak więc ramy zakreślone w zarzucie (także w uzasadnieniu) aktu oskarżenia wyznaczają zakres tożsamości „zdarzenia historycznego”, które w zależności od konkretnej sytuacji faktycznej może być podciągnięte pod właściwy przepis prawa karnego materialnego ( zob. postanowienie SN z dnia 19 października 2006 r., II KK 246/06).

O tym, czy sąd „utrzymał się” w wyroku skazującym w granicach skargi decyduje ostatecznie tożsamość zdarzenia historycznego zarzucanego w skardze i przypisanego w wyroku.

Zakres znaczeniowy terminu „zdarzenie historyczne” jest przy tym stosunkowo szeroki i obejmuje opisane w skardze zdarzenie faktyczne, w którego przebiegu oskarżyciel dopatruje się przestępstwa. Zdarzenie historyczne to pojęcie o szerszym znaczeniu aniżeli pojęcie „czynu” oskarżonego, polegającego na jego konkretnym działaniu lub zaniechaniu. Sąd zatem może inaczej pod względem faktycznym w porównaniu z twierdzeniami oskarżyciela, w szczególności zawartymi w akcie oskarżenia, dokonać ustaleń w sprawie, nadać inną, łagodniejszą lub surowszą kwalifikację prawną stosowną do ustalonego stanu faktycznego, który może być niezgodny z twierdzeniami oskarżyciela.

Identyczność czynu jest wyłączona, jeśli w porównywalnych jego określeniach zachodzą tak istotne różnice, że według rozsądnej życiowej oceny nie można ich uznać za określenia tego samego zdarzenia faktycznego (zob. postanowienie SN z dnia 29 kwietnia 2010 r., III KK 368/09).

Pomocniczo można w zakresie badania granic aktu oskarżenia stosować również tzw. test powtórnego oskarżenia, sprowadzający się do odpowiedzi na pytanie, czy w przypadku uznania, że czyn przypisany wychodziłby poza granice skargi uprawnionego oskarżyciela, możliwe będzie ponowne oskarżenie tej samej osoby o ten „nowy” czyn.

Podsumowując, stwierdzić należy, że tożsamość czynu zarzucanego i przypisanego badana być powinna indywidualnie, w odniesieniu do konkretnych ustaleń faktycznych poczynionych w sprawie, z odwołaniem do pojęcia zdarzenia historycznego i jego granic oraz do rozsądnej życiowej oceny, nie tylko przy tym Sądu i stron czy uczestników postępowania, ale i hipotetycznego postronnego obserwatora procesu (tak w uz. wyroku SN z 2011-03-02, III KK 366/10)

Wyrok SO w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 24 czerwca 2015 r., IV Ka 299/15

Standard: 7639 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z zasadą skargowości wyrażoną w art. 14 k.p.k. sąd nie może wyjść poza granice oskarżenia, ponieważ inicjatywa ścigania należy wyłącznie do oskarżyciela. Ramy oskarżenia określa natomiast zdarzenie faktyczne (historyczne), na którym zasadza się oskarżenie, a nie poszczególne elementy jego opisu, czy też wskazana w skardze kwalifikacja prawna (por. wyrok SN z dnia 2 marca 2011 r., III KK 366/10; postanowienia SN: z dnia 19 października 2010 r., III KK 97/10; z dnia 21 marca 2013 r., III KK 267/12).

Postanowienie SN z dnia 31 marca 2015 r., I KZP 1/15

Standard: 13695 (pełna treść orzeczenia)

„Kodeks postępowania karnego dopuszcza inne określenie (opisanie) przez sąd zarzucanego oskarżonemu czynu, ale nowo opisany czyn nie może przekraczać określonych aktem oskarżenia granic, dotyczących konkretnego zdarzenia faktycznego. Granice te wyznacza podmiot przestępstwa, przedmiot ochrony prawnej, a także tożsamość pokrzywdzonego.

Opis czynu może być niekiedy modyfikowany przez sąd, stwierdzić jednakże trzeba, iż wspomniana modyfikacja nie może naruszać istoty zarzucanego oskarżonemu przestępstwa ujętego w akcie oskarżenia (…)Osądowi poddać można zatem zdarzenie faktyczne, które oskarżyciel ujął w opisie czynu” (vide wyrok SN z dnia 27 stycznia 2006 r., WK 27/05).

W doktrynie przyjmuje się, że granice oskarżenia są utrzymane wówczas, gdy czyn przypisany w wyroku, mimo zmienionej kwalifikacji prawnej, dotyczy tego samego zdarzenia historycznego, które stanowiło podstawę zarzutu określonego w akcie oskarżenia, przy czym kryteria tożsamości wyznacza zdarzenie faktyczne opisane w akcie oskarżenia, a nie każdy element tego opisu.

Wyrok SR dla m. st. Warszawy z dnia 24 marca 2015 r., IV K 113/12

Standard: 6493 (pełna treść orzeczenia)

Ramy postępowania jurysdykcyjnego są określone przez zdarzenie historyczne opisane w akcie oskarżenia, a nie przez poszczególne elementy tego opisu.

Zasada skargowości nie ogranicza sądu w ustaleniach wszystkich cech faktycznych tego zdarzenia oraz w zakresie oceny prawnej rozpoznawanego czynu. Sąd nie jest więc związany ani szczegółowym opisem czynu zawartym w zarzucie aktu oskarżenia, ani kwalifikacją prawną nadaną temu czynowi przez oskarżyciela.

Istnieje korelacja pomiędzy opisem owego zdarzenia i jego oceną prawną wskazaną przez oskarżyciela. Komplet znamion typu czynu zabronionego odzwierciedla typowe sposoby ich realizacji (a więc w pewnym sensie determinuje zakres zdarzeń historycznych, które spełniają ów zgeneralizowany opis zachowania karalnego).

Od przyjętej w akcie oskarżenia hipotezy kwalifikacji prawnej i szczegółowości przedstawienia zdarzenia mającego realizować tę hipotezę, zależy możliwość modyfikacji opisu czynu przez sąd w fazie jurysdykcyjnej procesu.

Im bardziej precyzyjnie zdarzenie poddane przez prokuratora osądowi zostało opisane, tym mniejsze są możliwości sądu w przyjęciu odmiennej jego oceny i dokonania ewentualnych zmian.

Wyrok SN z dnia 30 września 2014 r., II KK 234/14

Standard: 13694 (pełna treść orzeczenia)

Nie jest wyjściem poza ramy oskarżenia takie postąpienie, w którym sąd w wyniku przeprowadzonego przewodu sądowego i weryfikacji ujawnionego materiału dowodowego:

1) ustali, że rozpoznawane przez niego zdarzenie miało miejsce w innym czasie, niż to przyjął oskarżyciel w akcie oskarżenia;

2) dokona w wyroku pewnych ustaleń faktycznych odmiennie, niż to zostało przyjęte w akcie oskarżenia; przy czym ustalenia te mogą dotyczyć nie tylko strony przedmiotowej, ale także strony podmiotowej czynu;

3) przyjmie odmienne, co do szczegółów, zachowanie się i sposób działania poszczególnych sprawców;

4) powiąże zachowanie oskarżonego, zarzucane mu w akcie oskarżenia, z odmiennym skutkiem niż to stwierdza oskarżyciel.

Warunkiem wprowadzenia jednej, czy też nawet wszystkich zmian jest jedynie to, aby w realiach dowodowych konkretnej sprawy oczywistym było, iż sąd dokonywał oceny tego samego zachowania oskarżonego, które stanowiło 6 przedmiot oskarżenia (tzw. tożsamość czynu zarzucanego i przypisywanego) (tak SN w wyroku z dnia 20 października 2012 r. II K 9/12).

Postanowienie SN z dnia 17 kwietnia 2014 r., II KK 73/14

Standard: 17574 (pełna treść orzeczenia)

O granicach oskarżenia wypowiadał się Sąd Najwyższy, np. w orzeczeniu (II KRN 173/94 z 23.09. 1994 r.) : „Granice oskarżenia –zostają utrzymane, gdy czyn przypisany oskarżonemu w wyroku, mimo zmienionej kwalifikacji prawnej, dotyczy tego samego zdarzenia faktycznego (historycznego), które stanowiło podstawę określonego w akcie oskarżenia”.

W postanowieniu sygn. akt III KK 97/10 Sąd Najwyższy stwierdził: „Znaczenie określenia „zdarzenie historyczne” to pojęcie o szerszym znaczeniu niż pojęcie „czynu” oskarżonego, polegające na działaniu lub zaniechaniu. Ramy zaś tożsamości zdarzenia historycznego wyznaczają przede wszystkim następujące elementy składowe tego zdarzenia: identyczność przedmiotu zamachu, identyczność kręgu podmiotów oskarżonych o udział w zdarzeniu, tożsamość określenia miejsca i czasu zdarzenia, jak też zachowanie choćby części wspólnych znamion w opisie czynu zarzucanego i przypisanego, które winny się ze sobą pokrywać, mając jakiś wspólny obszar” .

„Identyczność czynu jest wyłączona, jeżeli w porównywalnych jego określeniach zachodzą tak istotne różnice, że według rozsądnej życiowej oceny nie można ich uznać za określenia tego samego zdarzenia faktycznego. (wyrok SN III KK 366/10 z dn. 2 III 2011 ).

„O jedności czynu, jako jednego impulsu woli, świadczy nadto jedność zamiaru (lub planu) sprawcy (sprawców) przestępstwa” (postanowienie SN III KK 97/10 z dn. 19 października 2010).

Bazując na tożsamym zdarzeniu, zawężając w dodatku jego zakres czasowy, Sąd orzekał w nienaruszonych granicach przedmiotu przestępstwa, celu działania (osiągnięcia korzyści majątkowej) sposobu działania (sprzedaż pod przykryciem za zawyżoną cenę), przy wykorzystaniu fałszerstwa wymienionych w a/o dokumentów oraz skutków w postaci określonej w kwocie straty pokrzywdzonego i przestępnego zysku sprawcy. Wymienione elementy statuujące zdarzenie jako przestępstwo nie uległy zmianie w wyrokach sądów.

Odwracając zarzut obrońcy należałoby zapytać, który z elementów opisu czynu był tak odmienny od zarzucanych, że uniemożliwiał obronę, wymagał przedstawienia nowych dowodów, odbiegał od ustaleń poczynionych dotychczas w sprawie? Wszak zarzut naruszenia art. 399 k.p.k. wymaga wykazania wpływu uchybienia na treść wyroku. Obrońca posługuje się ogólnikami „nowe”, „inne znamiona”, „nowy czyn”, za którymi nie idą argumenty rzeczowe uzasadniające utrudnienie choćby obrony.

Wyrok SA w Warszawie z dnia 21 lutego 2014 r., II AKa 3/14

Standard: 6496 (pełna treść orzeczenia)

Zasada skargowości implikuje niezmienność przedmiotu procesu. Jest nim zawsze kwestia odpowiedzialności karnej za czyn zabroniony, który zarzucił oskarżyciel. Nie oznacza to jednak, że w toku postępowania sądowego nie można kształtować opisu czynu w sposób odbiegający od nadanego mu w akcie oskarżenia. Przeciwnie, w dążeniu do osiągnięcia celu postępowania karnego, jakim jest wydanie orzeczenia zgodnego z prawdą materialną, sąd jest zobligowany do zmodyfikowania opisu okoliczności czynu, jeśli taką potrzebę uzasadniają ustalenia faktyczne. Nie można natomiast, bez sprzeniewierzenia się zasadzie niezmienności przedmiotu procesu, skorelowanej z zasadą skargowości, wyjść poza podstawę zarzuconego czynu, pojmowaną jako zdarzenie faktyczne, które miał na myśli oskarżyciel, dopatrując się w jego przebiegu przestępstwa. Oczywiste jest, że owo zdarzenie faktyczne to niekoniecznie jedna, dająca się wyodrębnić, czynność sprawcy. Może składać się na nie sekwencja czynności wypełniających znamiona jednego lub wielu pozostających w zbiegu czynów zabronionych.

Postanowienie SN z dnia 12 grudnia 2012 r., V KK 82/12

Standard: 42100 (pełna treść orzeczenia)

Zasada skargowości oznacza, że żądanie uprawnionego podmiotu winno zakreślać granice postępowania sądowego, sąd zaś z zasady nie może wykraczać poza te granice.

Sąd od strony przedmiotowej jest związany jedynie przez zdarzenie, które określane jest w akcie oskarżenia, a nie przez każdy element opisu tego zdarzenia. Istotna jest zatem tożsamość czynu wyznaczana ramami faktycznymi tego czynu wskazanymi w akcie oskarżenia, a nie jego opis i kwalifikacja (wyrok SN z dnia 20 stycznia 1983 r. II KR 347/83).

Postanowienie SA w Krakowie z dnia 15 grudnia 2011 r., II AKz 476/11

Standard: 6357 (pełna treść orzeczenia)

Przedmiotem postępowania karnego wszczętego aktem oskarżenia jest to zdarzenie faktyczne (historyczne), czyn w znaczeniu naturalnym, który został opisany w akcie oskarżenia przez prokuratora, przy czym o tym jakie zdarzenie ma być przedmiotem osądu nie decyduje sam sposób zredagowania opisu czynu w zarzucie aktu oskarżenia - choć oczywiście winien on spełniać wymagania zawarte w przepisie art. 332 § 1 pkt 2 k.p.k. (czas, miejsce, sposób i okoliczności jego popełnienia, oraz skutki czynu) - ale cała treść skargi.

Opis czynu musi być skonstruowany przez odwołanie się do znamion przedmiotowych i podmiotowych określonego przestępstwa, a ta ocena oskarżyciela może być niejednokrotnie obarczona błędem, przez co również "obraz" czynu - jako zdarzenia faktycznego, historycznego - może zostać w ten sposób zniekształcony. Nieodzowne jest wówczas przeanalizowanie uzasadnienia aktu oskarżenia, aby ustalić w jakim zachowaniu oskarżonego oskarżyciel dopatrzył się naruszenia prawa i jaki czyn faktycznie i prawnie został przez niego objęty ściganiem.

Granice procesu wyznacza zdarzenie faktyczne (zdarzenie historyczne) opisane w akcie oskarżenia przez oskarżyciela (wyrok SN z dnia 14 lipca 1977 r., III KR 170/77; postanowienie SN z dnia 28 listopada 2002 r., IV KZ 40/02; postanowienie SN z dnia 29 kwietnia 2010 r., III KK 368/09).

Postanowienie SN z dnia 9 grudnia 2010 r., III KK 196/10

Standard: 12989

Akt oskarżenia, jako skarga zasadnicza, nie tylko inicjuje postępowanie sądowe, ale także zakreśla jego ramy, co ściśle łączy się z problematyką tożsamości czynu za- rzucanego i przypisanego sprawcy. Ram tych nie wyznacza jednak przyjęty w akcie oskarżenia opis czynu zarzucanego oskarżonemu, ani też wskazana tam kwalifikacja prawna.

Granice oskarżenia wyznacza zdarzenie historyczne, na którym zasadza się oskarżenie. Istotna jest zatem toż- samość czynu wyznaczona faktycznymi ramami tegoż zdarzenia (por. wyroki SN: z dnia 20 stycznia 1983 r., II KR 347/83; z dnia 17 lipca 1973 r., V KRN 264/73; wyrok SN z dnia 11 maja 1984 r., Rw 262/84; wyrok SN z dnia 23 września 1994 r., II KRN 173/94).

Granice oskarżenia zostają zachowane, mimo że sąd orzekający zmienia opis czynu przyjęty w akcie oskarżenia, jeżeli wszystkie elementy tego nowego opisu mieszczą się w ramach tego samego zdarzenia historycznego.

Postanowienie SN z dnia 19 października 2010 r., III KK 97/10

Standard: 23223 (pełna treść orzeczenia)

Ramy skargi aktu oskarżenia wyznacza nie tylko sposób opisania czynu przestępczego w zarzucie, ale przede wszystkim to, jakie zdarzenie w ujęciu historycznym (wyodrębnione czasem, miejscem i wykonywanymi zachowaniami, działanie oskarżonego) zostało określone treścią uzasadnienia aktu oskarżenia.

Istotne dla ustalenia granic aktu oskarżenia jest usytuowane w określonym czasie i przestrzeni oraz godzące w określone dobro prawne, przestępcze zachowanie lub kompleks takich zachowań (działanie lub zaniechanie) osoby oskarżonej, zaś to, czy zachowanie takie doprowadziło – przy przestępstwach skutkowych – do pożądanego przez sprawcę rezultatu jest relewantne tylko dla ustalenia stadium realizacji tego czynu, a nie dla określenia przedmiotu postępowania karnego.

Wyrok SN z dnia 14 stycznia 2010 r., V KK 235/09

Standard: 21689 (pełna treść orzeczenia)

O tożsamości czynów: ustalonego w sentencji wyroku i zawartego w konkluzji aktu oskarżenia decydują granice „zdarzenia faktycznego”, zakreślone w uzasadnieniu aktu oskarżenia. Wyjście poza ramy oskarżenia nastąpi zawsze w sytuacji przyjęcia − oprócz znamion czynu zarzuconego w akcie oskarżenia − jeszcze innych zdarzeń lub znamion czynu, aniżeli tych, wskazanych w czynie zarzuconym. Sprecyzowanie zatem czasu popełnienia przestępstwa poprzez określenie, że nastąpiło ono „przed dniem 6 lipca 1999 r.”, aczkolwiek bez wątpienia nie było zabiegiem trafnym, w sytuacji, gdy w akcie oskarżenia wskazano konkretnie datę „6 lipca 1999 r.”, a skazany zawarł z pokrzywdzonym tylko tę jedną umowę i nie ma najmniejszych wątpliwości, że chodzi cały czas o dokład nie to samo zdarzenie, nie może stanowić takowego naruszenia, biorąc pod uwagę fakt, że żadne inne okoliczności nie uległy zmianie.

Postanowienie SN z dnia 21 stycznia 2009 r., II KK 200/08

Standard: 14055 (pełna treść orzeczenia)

Wymienioną w przepisie art. 14 § 1 k.p.k. zasadę skargowości interpretowaną wąsko, należy definiować jako dyrektywę wszczynania postępowania sądowego tylko na żądanie uprawnionego podmiotu. Ramy tego postępowania zakreślone skargą zasadniczą (aktem oskarżenia) wiążą się właśnie z problematyką tożsamości czynu zarzucanego i przypisanego sprawcy, określanego jako zdarzenie faktyczne opisane w oskarżeniu.

W judykaturze przyjmuje się, że granice oskarżenia zostają utrzymane dopóty, jak długo w miejsce czynu zarzucanego, w ramach tego samego zdarzenia historycznego można przypisać oskarżonemu czyn, nawet ze zmienionym opisem i jego oceną prawną, ale mieszczący się w tym samym zespole zachowań człowieka.

Pojęcie "zdarzenia historycznego" wyznaczają natomiast takie elementy, jak identyczność przedmiotu zamachu, identyczność kręgu podmiotów oskarżonych o udział w zdarzeniu, tożsamość określenia jego miejsca i czasu, ale także zachowanie choćby części wspólnych znamion czynu zarzuconego i przypisanego, które winny się ze sobą pokrywać, mając jakiś wspólny obszar wyznaczony znamionami tych czynów. O jedności czynu, jako jednego impulsu woli, świadczy nadto jedność zamiaru sprawców przestępstwa, choćby rozwój wypadków w trakcie zajścia, zdarzenie to dzielił na kilka zajść z pozoru odrębnych.

Nawiązując do powyższych uwag, podzielić trzeba pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy, że wyjście poza ramy oskarżenia mogłoby nastąpić, gdyby w grę wchodziło przyjęcie - oprócz znamion czynu zarzucanego w akcie oskarżenia - ponadto innych zdarzeń lub znamion czynu w stosunku do czynu zarzucanego (rozszerzenie jego zakresu), albo zastąpienie go zupełnie innymi znamionami (choć i co do tzw. okoliczności modalnych także przyjmuje się możliwość ich przypisania w szerszym zakresie niż w akcie oskarżenia).

Nie może być mowy o wyjściu poza granice oskarżenia wówczas, gdy w wyniku postępowania dowodowego i dokonanych ustaleń, sąd przyjmie węższy zakres znamion czynu, niż to zarzucano w akcie oskarżenia (eliminując znamiona lub łagodząc ich postać). Podobne stanowisko Sąd Najwyższy zawarł też w sprawie o sygn. akt V KK 10/06.

Postanowienie SA w Katowicach z dnia 29 października 2008 r., II AKz 777/08

Standard: 27115 (pełna treść orzeczenia)

O tożsamości czynów: ustalonego w sentencji wyroku i zawartego w konkluzji aktu oskarżenia decydują granice „zdarzenia faktycznego”, zakreślone w uzasadnieniu aktu oskarżenia. Wyjście poza ramy oskarżenia nastąpi zawsze w sytuacji przyjęcia - oprócz znamion czynu zarzuconego w akcie oskarżenia – jeszcze innych zdarzeń lub znamion czynu, aniżeli tych wskazanych w czynie zarzuconym. Skutkuje to bowiem takim rozszerzeniem zakresu oskarżenia, które będzie równoznaczne ze stwierdzeniem, iż in conereto sąd – wbrew rygorom zasady skargowości – orzekł poza podstawą faktyczną aktu oskarżenia, a więc w istocie co do innego, niż ten zarzucony. Siedmiodniowe przesunięcie daty dokonania przestępstwa nie może zatem stanowić takowego naruszenia, biorąc pod uwagę fakt, że żadne inne okoliczności nie uległy zmianie (tj. podmiot przestępstwa, przedmiot ochrony prawnej, a także tożsamość pokrzywdzonego).

Postanowienie SN z dnia 6 sierpnia 2008 r., V KK 248/08

Standard: 14135

Granice oskarżenia, które określają niepodlegający zmianie przedmiot procesu, wyznaczają właśnie ramy historycznego zdarzenia opisanego w zarzucie aktu oskarżenia, zaś wyjście poza te granice oznacza w istocie wyjście poza podstawy faktyczne tego zdarzenia a nie poza wskazaną przez oskarżyciela podstawę prawną odpowiedzialności karnej.

Orzekający sąd nie jest również związany opisem poszczególnych elementów zarzuconego czynu, jak choćby określeniem czasu ustalanego zachowania, wielkości wynikłej zeń szkody, czy powstałych skutków, o ile modyfikacje te pozostają w ramach tego samego zdarzenia faktycznego (zob. postanowienie SN z dnia 12 stycznia 2006 r., II KK 96/05).

Wyrok SN z dnia 25 czerwca 2008 r., IV KK 39/08

Standard: 14134 (pełna treść orzeczenia)

Zakres skargi określony jest opisanym w niej zdarzeniem, stanowiącym czyn w znaczeniu naturalnym (ontologicznym). Jest też jasne, że dopuszczalność orzekania jedynie o historycznym zdarzeniu opisanym w skardze nie oznacza, iżby sąd związany był ocenami prawnymi przyjętymi przez oskarżyciela, co dotyczy także stanowiącego element kwalifikacji prawnej art. 12 k.k.

Uchwała SN z dnia 15 czerwca 2007 r., I KZP 15/07

Standard: 76331 (pełna treść orzeczenia)

Nie stanowi naruszenia tożsamości czynu nie tylko przyjęcie odmiennej niż to uczynił oskarżyciel w akcie oskarżenia kwalifikacji prawnej czynu, lecz także odmienne ustalenie daty i miejsca popełnienia czynu, ilości i wartości zagarniętych przedmiotów a wreszcie odmienne ustalenia nawet sposobu działania sprawcy, czy też wręcz inne określenie czynności sprawczej w opisie czynu przypisanego oskarżonemu, w porównaniu z określeniem użytym w opisie czynu zarzuconego.

Wyrok SN z dnia 10 stycznia 2007 r., IV KK 426/06

Standard: 14206

Nie może być mowy o wyjściu poza granice oskarżenia wówczas, gdy w wyniku postępowania dowodowego i dokonywanych ustaleń sąd przyjmie węższy zakres znamion czynu, niż to zarzucono w akcie oskarżenia, eliminując znamiona lub łagodząc ich postać.

Przedmiotem postępowania kranego jest kwestia odpowiedzialności oskarżonego za określony, zarzucany mu przez oskarżyciela jako przestępstwo czyn zabroniony. Stąd też przedmiotowe granice procesu zakreśla zdarzenie faktyczne, które oskarżyciel opisał w akcie oskarżenia w formie zarzutu, podając także naruszony, jego zdaniem, przepis ustawy karnej. Sąd nie jest przy tym związany ani samym opisem, ani też kwalifikacją prawną tego czynu wskazaną przez oskarżyciela, wiąże go natomiast czyn jako zdarzenie faktyczne i tegoż granic przekroczyć już nie może. Stąd też wyjście poza ramy oskarżenia mogłoby nastąpić, tylko wtedy gdyby w grę wchodziło przyjęcie – oprócz znamion czynu zarzucanego w akcie oskarżenia – ponadto innych zdarzeń lub znamion czynu w stosunku do czynu zarzucanego (rozszerzenie jego zakresu), albo zastąpienie go zupełnie innymi znamionami.

Wyrok SN z dnia 21 września 2006 r., V KK 10/06

Standard: 73475 (pełna treść orzeczenia)

Nie stanowi naruszenia tożsamości czynu nie tylko przyjęcie odmiennej niż to uczynił oskarżyciel w akcie oskarżenia kwalifikacji prawnej czynu, lecz także odmienne ustalenie daty i miejsca popełnienia czynu, ilości i wartości zagarniętych przedmiotów, odmienne ustalenie nawet sposobu działania sprawcy (postanowienie SN z dnia 30 sierpnia 2001r., V KKN 111/01) czy też wręcz inne określenie czynności sprawczej w opisie czynu przypisanego oskarżonemu, w porównaniu z określeniem użytym w opisie czynu zarzuconego (por. wyrok SN z dnia 20 września 2002r., V KKN 112/01).

Granice oskarżenia zostają bowiem utrzymane do póty, jak długo w miejsce czynu zarzuconego, w ramach tego samego zdarzenia faktycznego (historycznego) można przypisać oskarżonemu czyn nawet ze zmienionym opisem i jego oceną prawną, ale mieszczący się w tym samym zespole zachowań człowieka, które stały się podstawą poddania w akcie oskarżenia przejawów jego działalności wartościowaniu z punktu widzenia przepisów prawa karnego materialnego.

Wyrok SN z dnia 5 września 2006 r., IV KK 194/06

Standard: 77264 (pełna treść orzeczenia)

O wyjściu poza ramy oskarżenia nie może być mowy, gdy sąd ustali na rozprawie, że:

będące przedmiotem osądu zdarzenia rozegrało się w innym okresie, niż przyjmował to akt oskarżania (zob. wyrok SN z 22 kwietnia 1986 r., IV KR 129/86,
rola oskarżonego w zdarzeniu podlega innej ocenie prawnej do tej, którą proponował oskarżyciel (zob. wyrok SN z 23 września 1994 r., II KKN 173/94),
zarzucone oskarżonemu czyny stanowią jedno przestępstwo (zob. wyrok SN z 26 listopada 1987 r., II KR 121/87).

Wyrok SN z dnia 12 stycznia 2006 r., II KK 96/05

Standard: 14343 (pełna treść orzeczenia)

Ramy postępowania karnego zakreślone aktem oskarżenia, należy wiązać z problematyką czynu zarzuconego i ewentualnie przypisanego oskarżonemu, a nie z problematyką tożsamości poszczególnych elementów czynu. Podkreślić należy, że ramy postępowania zakreśla zdarzenie faktyczne opisane w akcie oskarżenia, a nie każdy element tego opisu z osobna.

Istotna jest tożsamość czynu wyznaczona faktycznymi ramami zdarzenia wskazanymi w akcie oskarżenia, a nie jego opis i kwalifikacja prawna. Dlatego nie stanowi wyjścia poza granice oskarżenia i związane z tym naruszenie zasady skargowości, dokonanie w toku przewodu sądowego odmiennych niż przyjęte w zarzucie ustaleń faktycznych co tego samego zdarzenia np. w zakresie daty, czy okresu popełnienia czynu, miejsca jego popełnienia, ilości i wartości przedmiotu przestępstwa, zachowania poszczególnych sprawców, czy tożsamości osoby pokrzywdzonej przestępstwem przeciwko mieniu

Wyrok SN z dnia 4 stycznia 2006 r., IV KK 376/05

Standard: 77253 (pełna treść orzeczenia)

Nie dochodzi do wyjścia przez sąd poza granice skargi oskarżyciela, jeśli w czynie przypisanym oskarżonemu w wyroku skazującym zamieszczono, choćby w innej formule jurydycznej, opis tej samej czynności wykonawczej, skierowanej do tego samego przedmiotu, a więc podstawowe elementy określające fakt główny, który uzasadniał wystąpienie z oskarżeniem. W takim wypadku nawet odmienne ustalenie sądu co do własności przedmiotu czynności wykonawczej, prowadzące w rezultacie do innej, niż w akcie oskarżenia, kwalifikacji prawnej przestępstwa, charakteryzującego się innym także przedmiotem ochrony, nie narusza tożsamości czynu zarzuconego i przypisanego, stanowiącego warunek orzekania w granicach skargi uprawnionego oskarżyciela.

Autonomiczność sądu przy ocenie prawnej czynu zarzuconego oskarżonemu należy do pryncypiów procesu karnego. Jej wyrazem jest, między innymi, norma zawarta w art. 399 § 1 k.p.k., zgodnie z którą, jeżeli w toku rozprawy okaże się, że nie wychodząc poza granice oskarżenia można czyn zakwalifikować według innego przepisu prawnego, sąd uprzedza o tym obecne na rozprawie strony. W myśl natomiast art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k., sąd w wyroku skazującym nadaje własne (aczkolwiek mieszczące się w granicach oskarżenia), dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną.

Swoboda sądu w kształtowaniu prawnej oceny zarzuconego czynu nie może jednak iść tak daleko, aby usprawiedliwiała przypisanie oskarżonemu popełnienia przestępstwa zgoła innego charakteru (np. skazanie za zniewagę, mimo oskarżenia o pobicie tej samej osoby w tym samym czasie i miejscu). Wtedy bowiem nie można byłoby utrzymywać, że tożsamość czynu zarzuconego i przypisanego została zachowana.

Postanowienie SN z dnia 2 kwietnia 2003 r., V KK 281/02

Standard: 35414 (pełna treść orzeczenia)

W procesie karnym dopuszczalna jest zmiana opisu czynu, jeśli nie wykracza poza granice tożsamości czynu. Wszelako ustalenie pozytywnych kryteriów tożsamości czynu jest bardzo trudne, a według niektórych przedstawicieli nauki – wręcz niemożliwe. Udane są natomiast próby skonstruowania kryteriów negatywnych, które wyłączają możliwość przyjęcia tożsamości czynu. Do nich zalicza się: różność podmiotów czynu (sprawców przestępstwa), różność przedmiotów ochrony, a także gdy pomiędzy porównywanymi określeniami zachodzą tak istotne różnice, że „wedle rozsądnej, życiowej oceny nie można ich uznać za określenie tego samego zdarzenia faktycznego”

Wyrok SN z dnia 27 lutego 2002 r., II KKN 17/00

Standard: 33950 (pełna treść orzeczenia)

Przedmiotem rozpoznania w postępowaniu przed sądem jest czyn stanowiący niepodzielną całość. Umorzenie przez prokuratora postępowania w odniesieniu do fragmentu czynu, który mógłby decydować o surowszej kwalifikacji jego w całości, jest tylko wyrazem zmiany stanowiska prokuratora co do określenia czynu zarzuconego i jego kwalifikacji prawnej. Dotyczy to szczególnie sytuacji, gdy prokurator dopatruje się niesłusznie w jednym czynie dwóch odrębnych czynów i umarza postępowanie co do jednego z nich. Tego rodzaju decyzja nie może stanowić przeszkody do dokonania przez sąd całościowej oceny czynu, jako niepodzielnego zdarzenia, niezależnie od jego kwalifikacji prawnej przedstawionej przez prokuratora.

Wyrok SN z dnia 17 lipca 1973 r., V KRN 264/73

Standard: 41206 (pełna treść orzeczenia)