Błąd co do okoliczności stanowiącej znamiona kontratypu (art. 29 k.k.)
Błąd (art. 28 - 30 k.k. i art. 10 § 3 i 4 k.k.s.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Podstawową (wyraźnie wynikającą z treści art. 29 k.k.) przesłanką uznania, że sprawca działa w warunkach błędu co do kontratypu lub okoliczności wyłączającej winę jest wyczerpanie przez sprawcę znamion czynu zabronionego. Przepis ten stanowi wszak, że nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego (podkreślenie SN) w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię kontratypu, w przeciwieństwie do błędu co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego, nie prowadzi do wyłączenia zamiaru. Działanie w zamiarze naruszenia czy uszczuplenia dobra jest bowiem faktem, którego błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność nie może "wyłączyć". Błąd taki może wyłącznie usprawiedliwić zrealizowanie znamion czynu zabronionego. Jest to więc rodzaj błędu, który nie powoduje zdekompletowania znamion czynu zabronionego, a jedynie stanowi przesłankę związaną z przypisaniem sprawcy winy.
Czyn dokonany pod wpływem błędu co do okoliczności stanowiących znamiona kontratypu pozostaje czynem bezprawnym.
Z powyższego wynika, że zanim sąd odwoła się do treści art. 29 k.k. zobowiązany jest ustalić, że zachowanie sprawcy było bezprawne i wyczerpywało znamiona czynu zabronionego. Dopiero w oparciu o okoliczności popełnienia tak określonego czynu oraz stan psychiczny i emocjonalny, w jakim znajdował się sprawca w czasie jego popełnienia możliwie jest ustalenie, czy sprawca działał pod wpływem błędu opisanego w powołanym przepisie oraz czy błąd ten był usprawiedliwiony.
Powołując się na treść art. 29 k.k. sąd jest zobowiązany wyraźnie przesądzić nie tylko, którą z okoliczności wyłączających bezprawność lub winę sprawca sobie uroił, ale nade wszystko, czy jego zachowanie - przy założeniu, że okoliczność ta zaistniała w rzeczywistości - byłoby pozbawione cechy bezprawności lub niezawinione.
Odwołując się do relewantnego na gruncie przedmiotowej sprawy, kontratypu obrony koniecznej, należy zatem wskazać, że uznaniu, iż sprawca działał w błędzie co do wspomnianego kontratypu w każdym wypadku winna towarzyszyć analiza przeprowadzona pod kątem tego, czy sprawca nie przekroczył granic obrony koniecznej stosując sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa urojonego zamachu (eksces intensywny) oraz czy czynności zmierzających do odparcia urojonego zamachu nie podjął zbyt wcześnie lub zbyt późno (eksces ekstensywny).
„Tak jak rzeczywista obrona ma swe rzeczywiste granice, których broniący się nie powinien przekroczyć, jeśli jego zachowanie ma pozostać legalne, tak również dla obrony mylnie wyobrażonej, w zależności od skali oraz zakresu »urojenia«, można wyznaczyć granice, do których będzie ona usprawiedliwiać”. Może zatem zaistnieć sytuacja, w której „błąd usprawiedliwiony nie usprawiedliwia bowiem nie wyłącza możliwości postawienia sprawcy zarzutu ze względu na zastosowanie sposobu obrony, który zostałby oceniony jako niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, gdyby zamach taki realnie zaistniał. Nie jest to jednak kwestia braku usprawiedliwienia błędu (przeświadczenie błądzącego, że np. zagraża mu niebezpieczeństwo zamachu, mogło być w pełni uzasadnione), lecz nieadekwatnej i przez to subiektywnie zarzucalnej reakcji sprawcy na taki stan rzeczy, jaki znalazł odbicie w jego świadomości”.
Konkludując należy stwierdzić, że bez pozytywnego przesądzenia, iż sprawca zrealizował swoim zachowaniem znamiona czynu zabronionego nie może dojść do słusznego zastosowania normy z art. 29 k.k., a tym samym realizacji jednego z dwóch podstawowych celów procesu karnego, czyli osiągnięcia stanu sprawiedliwości prawnomaterialnej.
Wyrok SN z dnia 24 stycznia 2018 r., III KK 253/17
Standard: 13522 (pełna treść orzeczenia)
Zgodnie z poglądami doktryny i piśmiennictwa należy wyraźnie odróżnić błąd co do elementów stanowiących przesłanki okoliczności wyłączającej bezprawność od błędu co do konsekwencji zaistnienia kontratypu w postaci braku bezprawności. Pierwszy z tych błędów - objęty zakresem komentowanego przepisu - nie dotyczy ocen prawnych, ale rozpoznania rzeczywistości. Sprawca rozpoznaje ją nieprawidłowo, bowiem wydaje mu się, że zachodzą okoliczności (elementy), które są przesłankami kontratypu (np. bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro prawne w wypadku obrony koniecznej). Owe błędne rozpoznanie rzeczywistości wcale nie musi się łączyć z zaistnieniem w świadomości sprawcy przekonania, iż jego czyn jako podjęty w sytuacji kontratypowej jest legalny. Zaś usprawiedliwienie błędu to inaczej błędne przekonanie, iż zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę jest usprawiedliwione wówczas, kiedy sprawcy nie można zarzucić, że gdyby dochował należytej staranności, to właściwie rozpoznałby zachodzącą rzeczywistość i tym samym uniknąłby błędu (Kodeks Karny. Komentarz do art.29 kk R. Stefański).
Odnośnie warunku zastosowania dobrodziejstwa z art. 29 kk konieczne jest ustalenie, że błąd był usprawiedliwiony. Chodzi tu o mylne zapatrywanie, które w danym układzie sytuacyjnym jest wybaczalne z punktu widzenia ocen społecznych, a sprawcy nie można postawić zarzutu, iż nie dochował należytej staranności, aby właściwie rozpoznać sytuację.
„Usprawiedliwione" to tyle co „niezarzucalne", a więc uniemożliwiające postawienie zarzutu nieumyślności w rozumieniu art. 9 § 2 KK. O możliwości usprawiedliwienia decyduje oczywiście analiza konkretnego zdarzenia, w szczególności zaś to, czy sprawca mógł, czy też nie mógł błędu uniknąć przy zachowaniu możliwej i wymagalnej w danej sytuacji staranności.
„Usprawiedliwiony błąd" odnosi się do stanu świadomości sprawcy w chwili czynu. Jest zatem stroną podmiotową czynu i siłą rzeczy stanowi element ustaleń faktycznych ze wszystkimi tego konsekwencjami (postanowienie SN z dn.11.10.2016r., V KK 11/16, www.sn.pl). Podobne stanowisko co do rozumienia błędu co do okoliczności stanowiącej znamiona kontratypu zawiera orzecznictwo Sądów Apelacyjnych, wyrok SA w Warszawie z dnia 13.03.2009r., II AKa 3/09 ( KZS 2009 nr 12, poz.71, KZS 2011 nr 6 poz.57), gdzie stwierdzono, iż błąd co do okoliczności stanowiącej znamiona kontratypu polega na błędnym przekonaniu, że okoliczność taka zachodzi. Zgodnie z art. 29 kk nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Dopuszczenie się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi kontratyp lub okoliczność wyłączająca winę, powoduje wyłączenie przestępności tego czynu. Treścią błędu jest urojenie, że zachodzi okoliczność, która wyłącza bezprawność czynu zabronionego albo wyłącza winę. Aby znieść odpowiedzialność karną sprawcy na mocy art. 29 KK, konieczne jest aby wskazany błąd był usprawiedliwiony (wyrok SA w Szczecinie z dnia 11.10.2012 r., II AKa 165/12, www.orzeczenia.ms.gov.pl).
Wyrok SO Piotrkowie Trybunalskim z dnia 4 kwietnia 2017 r., IV Ka 124/17
Standard: 9301 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 20497
Standard: 20504
Standard: 14041
Standard: 14050
Standard: 40054