Pojęcie konsumenta w rozumieniu art. 22[1] k.c.

Dla kwalifikacji danej czynności prawnej jako konsumenckiej nie mają znaczenia osobiste cechy i przymioty konsumenta, w tym posiadana przez konsumenta wiedza, nawet wiedza specjalistyczna dotycząca transakcji dokonywanej z przedsiębiorcą.

Celem ustanowienia w przepisach obowiązującego prawa statusu konsumenta jest wyodrębnienie podmiotów, które charakteryzują się słabszą pozycją w przypadku podejmowania działań niezwiązanych z prowadzoną przez nie działalnością gospodarczą lub zawodową wobec podmiotu, który charakteryzuje się wyraźną przewagą ekonomiczną i w określonej sytuacji występuje jako profesjonalny uczestnik obrotu gospodarczego. Ustanowienie odpowiednich prawnych instrumentów ochrony strony słabszej, aby doprowadzić do wyrównania asymetrii na wielu poziomach pomiędzy profesjonalistą a nieprofesjonalistą w obrębie danej sytuacji faktycznej realizuje zasadę równości podmiotów w prawie cywilnym.

Przyjęcie, iż fakt prowadzenia działalności kantorowej i posiadania w tym zakresie stosownej wiedzy o instrumentach finansowych, jak też prowadzenie działalności gospodarczej odpowiadającej poprzez kod PKD transakcjom dokonywanym na podstawie spornej umowy zawartej między stronami sporu to wystarczające przesłanki wykluczenia statusu konsumenta Z.K., jak to stało się w okolicznościach sprawy, nie jest prawidłowe. 

sama znajomość mechanizmu dokonywanych transakcji walutowych, czy zamiar odniesienia z nich korzyści, nie stanowiły w dotychczas wyrażonych poglądach Sądu Najwyższego wystarczającej podstawy do uznania, że czynności te nie były podejmowane w celu zaspokojenia osobistych potrzeb konsumpcyjnych (postanowienie SN z 12 grudnia 2017 r., IV CSK 667/16). Badanie czy dana osoba ma status konsumenta winno odbywać się poprzez ocenę charakteru konkretnej czynności, której taka kwalifikacja może dotyczyć. Pomocne w tej kwestii jest np. rozpoznanie, czy dana czynność jest typowa dla prowadzonej przez daną osobę działalności gospodarczej, z tym że analiza, czy zachodzi bezpośredni związek danej czynności prawnej dokonywanej przez osobę fizyczną z działalnością gospodarczą, powinna być dokonywana w odniesieniu do określonych okoliczności sprawy.

Ta sama osoba może zostać uznana za konsumenta w ramach pewnych transakcji, a za przedsiębiorcę w ramach innych (zob. np. TSUE m.in. w wyrokach z 3 lipca 1997 r., C-269/95, Benincasa; z 20 stycznia 2005 r., C-464/01, Gruber; z 25 stycznia 2018 r., C-498/16, Schrems).

O statusie konsumenta nie decyduje fakt, czy dana osoba prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową, ale to, czy dokonana przez nią czynność prawna pozostaje w bezpośrednim związku z tą działalnością. Samo świadome podejmowanie ryzyka związanego z transakcjami walutowymi, a także wysokie kompetencje danej osoby w tym zakresie, nie stanowią przesłanek jurydycznych uzasadniających odmowę uznania danej osoby za konsumenta. Uznaniu inwestora indywidualnego prowadzącego działalność kantorową za konsumenta nie stoi też na przeszkodzie dwukierunkowość dokonywanych przez niego operacji (operacje walutowe dla osób trzecich, operacje walutowe własne), gdyż definicja konsumenta z art. 221 k.c. nie determinuje tego, którą stroną czynności prawnej może być konsument (por. wyrok SN z 18 września 2019 r., IV CSK 334/18). Nie odnosi się ona także do wartości lub liczby dokonywanych transakcji. Przeciwne stanowisko prowadziłoby zresztą do nieakceptowalnych rezultatów, skoro inwestowanie określonych środków finansowych stanowi alternatywę dla lokowania ich np. na rachunkach bankowych lub lokatach długoterminowych w instytucjach bankowych, a w jego świetle osobę lokującą środki finansowe w różnych bankach trzeba by uznawać nie za konsumenta, lecz za przedsiębiorcę, co logicznie, funkcjonalnie i aksjologicznie jest nie do przyjęcia (zob. wyrok SN z 18 lipca 2019 r., I CSK 587/17).

Takie założenia wynikają m.in. także z orzecznictwa europejskiego, gdzie np. w wyroku z 3 października 2019 r., C-208/18, Petruchova, w odniesieniu do osoby fizycznej zawierającej kontrakt finansowy ze spółką brokerską na transakcje na rynku Forex TSUE uznał za irrelewantny w zakresie uznania owej osoby za konsumenta poziom fachowej wiedzy w dziedzinie instrumentów finansowych, co zostało następnie potwierdzone np. w wyroku z 2 kwietnia 2020 r., C-508/18, w sprawie Reliantco Investments LTD. 

Wyrok SN z dnia 17 października 2023 r., II CSKP 441/23

Standard: 76492 (pełna treść orzeczenia)

Szersze ujęcie zakresu terminu „konsument” niż wskazane w art. 22[1] k.c. zawiera np. dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. UE nr L 095), która definiuje konsumenta jako każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych dyrektywą działa w celach niezwiązanych z handlem, przedsiębiorstwem lub zawodem. Analogiczną definicję konsumenta zawiera dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2167 z dnia 24 listopada 2021 r. w sprawie podmiotów obsługujących kredyty i nabywców kredytów oraz w sprawie zmiany dyrektyw 2008/48/WE i 2014/17/UE (Dz. Urz. UE nr L 438), dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, zmieniająca rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywę 2009/22/WE i uchylająca dyrektywę 1999/44/WE (Dz. Urz. UE nr L 136), czy też dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 z dnia ‎20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych (Dz. Urz. UE nr L 136). Podobnie szeroką definicję konsumenta zawiera dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE nr L 149). Zgodnie z jej art. 2 lit a, „konsument” oznacza każdą osobę fizyczną, która w ramach praktyk handlowych objętych dyrektywą działa w celu niezwiązanym z jej działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub wolnym zawodem. Z pewnością szerszy zakres ochrony niż ograniczony tylko do dokonania czynności prawnych obejmują w szczególności postanowienia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego ‎i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta (Dz. Urz. UE nr L 328). Za szerokim zakresem przedmiotowym stosunków konsumenckich na gruncie dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. opowiedział się również Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 20 lipca 2017 r. w sprawie „Gelvora” UAB, C-357/16 (ECLI:EU:C:2017:573). Z kolei w orzecznictwie dotyczącym dyrektywy 93/13/EWG podkreśla się, że ochrona nie wymaga, aby klauzule sporządzone z myślą o powszechnym zastosowaniu rzeczywiście zostały przez przedsiębiorcę umieszczone w konkretnej umowie, zatem ochrona na gruncie dyrektywy nie wymaga stosowania niedozwolonych postanowień w odniesieniu do zindywidualizowanych umów (zob. wyrok ETS z 23 stycznia 2002 r. w sprawie Komisja przeciwko Włochom, C-372/99 i powołane tam wcześniejsze orzecznictwo, ECLI:EU:C:2002:42).

Wyrok SN z dnia 8 grudnia 2022 r., II CSKP 110/22

Standard: 79899 (pełna treść orzeczenia)