Dochodzenie roszczeń ze skargi pauliańskiej po ogłoszeniu upadłości (art. 144 ust. 1 p.u.)

Zgodnie z art. 144 ust. 1 Prawa upadłościowego (Dz.U. z 2015 roku, poz. 233 ze zm.) po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe mogą być wszczęte i dochodzone tylko przez syndyka lub przeciwko niemu.

Zgodnie z art. 174 § 1 punkt 4 k.p.c. jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości sąd z urzędu zawiesza postępowanie, które może być podjęte przeciwko syndykowi tylko wtedy, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność zgłoszona do masy upadłości, po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności. Oznacza to, co do zasady, iż wierzytelność powstała przed ogłoszeniem upadłości może być dochodzona tylko w trybie przewidzianym przepisami Prawa upadłościowego, a nie na drodze sądowej w ramach procesu wytoczonego syndykowi (poza sytuacją określoną w art. 145 Prawo upadłościowe).

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie budzi wątpliwości, że postępowanie o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną mieści się w hipotezie art. 144 § 1 P.u., jeżeli korzyść majątkowa uzyskana przez upadłego wskutek objętej pozwem czynności weszła do masy upadłości. Zgodnie z art. 532 k.c., wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia roszczenia z podmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika.

Przedmiotem zobowiązania niepieniężnego osoby trzeciej, która dokonała z dłużnikiem czynności prawnej, uznanej następnie za bezskuteczną, jest obowiązek znoszenia egzekucji wobec przedmiotu, którego dotyczyła zaskarżona czynność prawna (por. uchwałę SN z 10.02.2006 r., III CZP 2/06). Takie niepieniężne zobowiązanie osoby trzeciej zgodnie z art. 91 ust. 2 P.u. przekształca się z chwilą ogłoszenia upadłości w zobowiązanie pieniężne, co oznacza, że wierzyciel obowiązany jest do zgłoszenia swojej wierzytelności do masy upadłości.

Niedopuszczalne jest wytoczenie powództwa o uznanie czynności prawnej zdziałanej z pokrzywdzeniem wierzyciela po ogłoszeniu upadłości osoby trzeciej, w związku z czym przyjmuje się, że w takim wypadku zaskarżenie czynności prawnej dłużnika przez wierzyciela pauliańskiego następuje w drodze zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Z tego względu, pomimo że art. 531 k.c. wskazuje, że roszczenie pauliańskie może być dochodzone w drodze powództwa lub zarzutu, za jedynie dopuszczalną formę dochodzenia tego roszczenia po ogłoszeniu upadłości osoby trzeciej, uznać należy zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie budzi wątpliwości, iż roszczenie pauliańskie powstaje z chwilą dokonania zaskarżonej czynności i oceny tej nie zmienia konstytutywny charakter wyroku ze skargi pauliańskiej. Nawet bowiem gdyby przyjąć, że wymagalność roszczenia pauliańskiego następuje z chwilą uprawomocnienia się wyroku to zgodnie z art. 91 ust. 2 P.u. zobowiązania majątkowe niepieniężne upadłego zmieniają się z dniem ogłoszenia upadłości na zobowiązanie pieniężne i z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił.

Mając na uwadze powyższe rozważania uznać należy, iż pozwany syndyk masy upadłości nie jest legitymowany biernie w postępowaniu za skargi pauliańskiej zgodnie z art. 527 k.c. i nast. k.c. i art. 144 ust. 1 P.u. w zw. z art. 91 ust. 2 P.u., gdyż jedyną drogą dochodzenia roszczenia z tego tytułu jest zgłoszenie upadłości w postępowaniu upadłościowym.

W ocenie Sądu Apelacyjnego była to kwestia braku legitymacji biernej syndyka masy upadłości osoby trzeciej a nie kwestia niedopuszczalności drogi sądowej przeciwko syndykowi, co skutkowałoby odrzuceniem pozwu na podstawie art. 199 § 1 punkt 1 k.p.c., o czym świadczy także treść art. 144 P.u.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 12 września 2017 r., V ACa 406/17

Standard: 9136 (pełna treść orzeczenia)