Dochodzenie roszczenia od małżonka niebędącego stroną umowy
Odpowiedzialność małżonka majątkiem wspólnym za zobowiązania współmałżonka (odpowiedzialność majątkiem wspólnym – art. 41 k.r.o.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Prawo wierzyciela do zaspokojenia się z majątku wspólnego małżonków na podstawie art. 41 § 1 k.r.o. może zostać zrealizowane także przez wniesienie powództwa przeciwko małżonkowi dłużnika o zobowiązanie do spełnienia świadczenia wynikającego z czynności prawnej, której stroną małżonek dłużnika nie był, niezależnie od tego, czy świadczenie to objęte jest tytułem egzekucyjnym wydanym uprzednio przeciwko samemu dłużnikowi (art. 787 k.p.c.).
Brak podstaw do twierdzenia, że tryb uregulowany w art. 787 k.p.c. jest jedyną drogą do uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko małżonkowi dłużnika, nawet przy przyjęciu poglądu, iż małżonek dłużnika sam dłużnikiem nie jest. Stanowisko takie wynika z dowiedzenia, że między wierzycielem a małżonkiem dłużnika występuje stosunek prawny i wierzycielowi przysługuje na podstawie art. 41 k.r.o. roszczenie o zaspokojenie długu drugiego małżonka z majątku wspólnego. Może je dochodzić na drodze sądowej przeciwko obojgu małżonkom. Wierzyciel powinien w takim wypadku żądać zasądzenia od nich in solidum dochodzonego roszczenia, z zastrzeżeniem na rzecz małżonka dłużnika możliwości powołania się w czasie egzekucji na treść art. 319 k.p.c., zatem na ograniczenie jego odpowiedzialności do składników majątku wspólnego. Powołany przepis stanowi materialnoprawne unormowanie ograniczenia odpowiedzialności dłużnika odnośnie do roszczenia będącego podstawą wniesionego powództwa (por. wyrok SA w Szczecinie z dnia 30 października 2014 r. I ACa 493/14).
Jak wskazuje się w piśmiennictwie ograniczenie odpowiedzialności nie może być ogólne, lecz ma wskazywać na rodzaj (przyczynę) tego ograniczenia z konkretnej rzeczy (prawa) i z określonej masy majątkowej, do wysokości oznaczonej kwoty lub wartości.
W rozpoznawanej sprawie jest to ograniczenie do wartości majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka. Przekonuje zatem pogląd orzecznictwa, wyrażony zwłaszcza w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2012 r. III CSK 43/12, że odpowiedzialność małżonka niebędącego dłużnikiem osobistym może powstać nie tylko przez nadanie przeciwko niemu klauzuli wykonalności -tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko dłużnikowi osobistemu.
Nie ma przeszkód, aby wierzyciel wytoczył od razu powództwo przeciwko swemu dłużnikowi oraz jego małżonkowi, tyle że przeciwko temu ostatniemu z ograniczeniem odpowiedzialności do przedmiotów objętych wspólnością majątkową. Małżonek dłużnika jest zatem wspomnianym wcześniej tzw. dłużnikiem egzekwowanym.
Przyjęcie odmiennego poglądu mogłoby prowadzić do sytuacji, w której wierzycielowi nie udałoby się przeprowadzić skutecznej egzekucji z majątku małżonka dłużnika, gdyż zbyt wąski zakres jego odpowiedzialności stworzyłby dysproporcje między ochroną praw wierzyciela a ochroną praw dłużnika.
Uchwała SN z dnia 11 kwietnia 2019 r., III CZP 106/18
Standard: 46709 (pełna treść orzeczenia)
Wierzyciel, który nie dysponuje dokumentami, ale może wykazać fakt udzielenia zgody innymi środkami dowodowymi, nie jest pozbawiony możliwości wytoczenia powództwa przeciwko małżonkowi dłużnika (por. uz. wyroku SN z dnia 18.03.2011 r. III CZP 117/10).
W doktrynie i orzecznictwie brak jest zgody co do kwalifikacji prawnej stosunku zachodzącego pomiędzy wierzycielem a małżonkiem dłużnika. Zgodnie z dominującym stanowiskiem przyznanie wierzycielowi, którego osobistym dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, możliwości żądania zaspokojenia z ich majątku wspólnego, nie powoduje, że drugi z małżonków staje się dłużnikiem w znaczeniu prawa materialnego i to także z chwilą nadania przeciwko niemu klauzuli wykonalności.
Małżonek, który sam nie był stroną czynności prawnej generującej powstanie zobowiązania do świadczenia wobec wierzyciela nie staje się więc jego współdłużnikiem, a obowiązkiem takiego małżonka jest jedynie znoszenie egzekucji z majątku wspólnego (por. wyrok SN z dnia 17 czerwca 2016 r. IV CSK 654/15, wyrok SN z dnia 4 listopada 2010 r., IV CSK 141/10; wyrok SN z dnia 24 czerwca 2005 r., V CSK 799/04; postanowienie SN z dnia 27 września 2000 r., V CKN 1506/00).
Od długu pojmowanego jako powinność spełnienia określonego świadczenia należy bowiem odróżnić odpowiedzialność za wykonanie zobowiązania, którego elementem jest dług. Na małżonku strony umowy zaciąży odpowiedzialność za zobowiązanie wynikające z umowy, tyle, że ograniczona do majątku wspólnego, którego jest podmiotem, a do którego wierzyciel (w całości lub części) może skierować egzekucję (tak: SA w Szczecinie w wyroku z 8.09.2015r., I ACa 512/15).
Sytuację małżonka dłużnika porównuje się również z położeniem dłużnika rzeczowego, a więc nie będącego dłużnikiem osobistym i który odpowiada z obciążonego przedmiotu (nieruchomości) za zabezpieczoną hipoteką wierzytelność. Sytuacja małżonka dłużnika jest podobna do dłużnika rzeczowego w tym sensie, że ponosi on odpowiedzialność ograniczoną do wyodrębnionej masy majątkowej (przedmiotów należących do majątku wspólnego małżonków), a nie do wysokości wartości takiej masy (por. wyrok SN z dnia 5.02.2015r. V CSK 246/14).
Jak natomiast wynika z innego poglądu wyrażonego w judykaturze i doktrynie małżonek dłużnika jest również dłużnikiem ponoszącym odpowiedzialność za cudzy dług z przedmiotów objętych wspólnością. Wierzycielowi przysługuje roszczenie nie tylko wobec dłużnika, lecz także przeciwko małżonkowi dłużnika. Jest to roszczenie wierzyciela wobec małżonka dłużnika o zaspokojenie długu drugiego małżonka z majątku wspólnego, będące pochodną roszczenia, jakie przysługuje wierzycielowi wobec samego dłużnika i warunkiem istnienia tego roszczenia jest istnienie długu. Nie ma zatem przeszkód, aby wierzyciel wytoczył od razu powództwo przeciwko swemu dłużnikowi oraz jego małżonkowi, tyle że przeciwko temu ostatniemu z ograniczeniem odpowiedzialności do przedmiotów objętych wspólnością majątkową (por. wyrok SN z dnia 6 grudnia 2012 r. III CSK 43/12, wyrok SA w Warszawie z dnia 20 stycznia 1998 r. I ACa 1024/97).
Wyżej wskazany pogląd o możliwości wytoczenia powództwa od razu tj. w pierwszej kolejności przeciwko małżonkowi dłużnika został zakwestionowany w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 17 czerwca 2016r. w sprawie IV CSK 654/16, Sąd Najwyższy stwierdził, że „nie można zaaprobować stanowiska, że nie ma przeszkód, by wierzyciel wytoczył od razu przeciwko dłużnikowi osobistemu oraz jego małżonkowi, który jest również dłużnikiem wierzyciela, tyle że nie osobistym, a ponoszącym odpowiedzialność z przedmiotów objętych wspólnością.
Odnosząc powyższe do niniejszej sprawy należy wskazać, że wierzyciel tj. powód nie wytoczył powództwa od razu przeciwko małżonkowi dłużnika tj. pozwanemu, gdyż w pierwszej kolejności dochodził spełnienia świadczenia od dłużnika osobistego – A. K., a dopiero w sytuacji gdy egzekucja z majątku osobistego dłużniczki okazała się bezskuteczna, powód wytoczył powództwo w niniejszej sprawie przeciwko małżonkowi dłużnika.
W orzecznictwie wskazuje się również, że przepis art. 41 kro może być materialnoprawną podstawą odpowiedzialności dłużnika w postępowaniu procesowym. Istnieje zatem możliwość pozwania nie tylko małżonka będącego dłużnikiem, lecz także jego współmałżonka ponoszącego odpowiedzialność z majątku wspólnego (por. wyrok SN z dnia 6 grudnia 2012 r. III CSK 43/12, wyrok SA w Warszawie z dnia 20 stycznia 1998 r. I ACa 1024/97)
W doktrynie wskazano również, że brak jest podstaw do twierdzenia, że tryb uregulowany w art. 787 kpc stanowi jedyną drogę uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko małżonkowi dłużnika. Także stwierdzenie, że małżonek dłużnika nie ma statusu dłużnika, nie podważa tezy o możliwości wystąpienia z powództwem również przeciwko niemu.
Przyjąć należy, że między wierzycielem a małżonkiem dłużnika istnieje stosunek prawny, zaś wierzycielowi przysługuje roszczenie materialnoprawne, którego dochodzenie na drodze sądowej jest dopuszczalne. Wierzycielowi przysługuje więc nie tylko roszczenie wobec dłużnika, lecz także przeciwko małżonkowi dłużnika, a roszczenie to przyznaje wierzycielowi art. 41 kro. Jest to roszczenie o zaspokojenie długi drugiego małżonka z majątku wspólnego nie tylko wobec dłużnika, lecz także przeciwko małżonkowi dłużnika
Sąd dopuścił zatem możliwość pozwania wyłącznie małżonka dłużnika oraz dowodzenie innymi środkami dowodowymi udzielenia zgody na zaciągniecie zobowiązania przez małżonka.
Wyrok SO w Poznaniu z dnia 27 kwietnia 2017 r., XVIII C 1085/15
Standard: 8942 (pełna treść orzeczenia)