Współuczestnictwo procesowe uczestników konsorcjum

W  sprawie z  powództwa wytoczonego przez członków konsorcjum przeciwko zamawiającemu o ukształtowanie stosunku prawnego na podstawie art.  357[1] k.c. między konsorcjantami istnieje współuczestnictwo konieczne (art. 72 § 2 w zw. z art. 195 k.p.c.)

Wymagany skład osobowy strony powodowej w przypadku konsorcjum zależy od rodzaju zgłoszonego żądania oraz od zewnętrznego i wewnętrznego ukształtowania pozycji uczestnika konsorcjum ( zob. m.in. wyroki SN z 3 kwietnia 2018 r., II CSK 452/17; z 20 listopada 2014 r., V CSK 177/14; z 9 lipca 2015 r., I CSK 353/14 oraz postanowienie SN z 6 marca 2015 r., III CZP 113/14).

W ramach powództw ‎o ukształtowanie stosunku prawnego zachodzi konieczność udziału w procesie wszystkich podmiotów przekształcanego stosunku prawnego. Stanowisko to zasługuje na podzielenie i należy je podtrzymać także w zakresie powództw o ukształtowanie stosunku prawnego wytaczanych na podstawie ‎art. 357[1] k.c. przez członków konsorcjum. Odmiennej oceny należy natomiast dokonać w zakresie spraw o zapłatę wytaczanych przez członków konsorcjum.

W konsekwencji z istnienia umowy konsorcjum nie musi wynikać współuczestnictwo konieczne po stronie powodowej, ponieważ nie można stawiać znaku równości między spółką cywilną zawiązaną na podstawie art. 860 k.c., a konsorcjum ‎w rozumieniu art. 23 ust. 1 p.z.p., którego zawarcie nie musi skutkować powstaniem majątku wspólnego uczestników konsorcjum. Nie ma podstaw do automatycznego kwalifikowania wszystkich umów konsorcjum, jako umów spółki cywilnej, jest ‎to bowiem uzależnione od zawarcia w takiej umowie cech konstrukcyjnych umowy spółki cywilnej (zob. m.in. wyroki SN z 20 listopada 2014 r., ‎V CSK 177/14; z 6 marca 2015 r., III CZP 113/14 ‎i z 9 lipca 2015 r., I CSK 353/14).

O tym czy prawa i obowiązki w związku, z którymi toczy się spór są wspólne, dla jakiś osób i czy rodzaj więzi występujących między nimi wymusza konieczność wspólnego dochodzenia roszczeń, nie decyduje brzmienie art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c., lecz uregulowania materialnoprawne, czyli przepis ustawy lub istota spornego stosunku prawnego. Źródła takiego w stanie faktycznym sprawy, nie kreuje art. 23 ust. 2 p.z.p., skoro przewiduje on łączną reprezentację wykonawców jedynie w odniesieniu ‎do etapu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, zawarcia umowy ‎w ramach tego postępowania oraz skorzystania z środków ochrony prawnej przewidzianej tą ustawą. Nie wynika ono również z art. 141 p.z.p., skoro dotyczy ‎on jedynie solidarności biernej wykonawców.

Przyjęcie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, iż w sprawie o zwrot wadium między konsorcjantami istnieje współuczestnictwo konieczne, nie dostarcza argumentów na rzecz przyjęcia tego rodzaju współuczestnictwa w zakresie roszczeń o zapłatę wywodzonych z umowy zawartej w ramach Prawa zamówień publicznych, skoro pozostają one poza zakresem art. 23 p.z.p. (zob. m.in. postanowienie SN z 7 maja 2010 r., III CZP 25/10, niepubl. oraz wyroki SN z 11 maja 2012 r., ‎II CSK 491/11, niepubl.; z 13 października 2011 r., V CSK 475/10, niepubl.; ‎i z 7 listopada 2014 r., IV CSK 95/14).

Istota stosunku prawnego, wynika natomiast przede wszystkim z konkretnej umowy konsorcjum, która w powiązaniu z kształtem zgłoszonego żądania rozstrzyga ‎o istnieniu współuczestnictwa koniecznego uczestników konsorcjum, w sprawie związanej z wykonywaniem umowy.

W związku z tym w zakresie spraw o zapłatę, w sytuacji braku podstaw do przyjęcia wspólności łącznej jest możliwość samodzielnego dochodzenia przez członka konsorcjum zapłaty świadczenia podzielnego w rozumieniu art. 379 § 2 k.c. Świadczenie pieniężne, zawsze jest podzielne, jednak niepodzielność takiego świadczenia może wynikać z istoty stosunku prawnego, z którego wypływa obowiązek spełnienia określonego świadczenia, którego treść jak również wola stron tego stosunku mogą wyłączyć zastosowanie art. 379 § 1 k.c. ‎(zob. wyroki SN z 21 maja 2004 r., V CSK 505/03  ‎i z 11 października 2013 r., I CSK 769/12).

O ile w czasie realizacji umowy o zamówienie publiczne, wierzyciel był zobowiązany świadczyć jedną niepodzielną kwotę, w oparciu o fakturę wystawioną przez lidera konsorcjum (§ 8 umowy), ‎o tyle po jej rozwiązaniu, nie ma z reguły podstaw w zakresie spraw o zapłatę ‎do przyjęcia konstrukcji legitymacji łącznej i odpowiednio współuczestnictwa procesowego o charakterze koniecznym.

Wyrok SN z dnia 24 lipca 2024 r., II CSKP 968/22

Standard: 82797 (pełna treść orzeczenia)

Współuczestnictwo konsorcjantów do dochodzenia roszczeń wobec zamawiającego nie ma charakteru koniecznego, co odpowiada założeniu, że zazwyczaj strony umowy konsorcjum wiążą się elastyczniejszymi zasadami współpracy, aniżeli przewidziane w spółce cywilnej, polegającymi na połączeniu potencjału gospodarczego uczestników przy realizacji konkretnego zadania, z pominięciem wkładów i wspólnego majątku, które są charakterystyczne dla umowy spółki (por. wyrok SN z dnia 28 października 2021 r., IV CSKP 48/21).

Konsorcjum co do zasady nie działa w formie spółki cywilnej, chyba że wolą stron ukształtowano je w ten sposób, że spełnione są wymagania wyznaczające treść takiego stosunku prawnego, tj. istnieje przedsiębiorstwo, majątek wspólny, więzi organizacyjne i majątkowe wspólników (por. postanowienie SN z dnia 6 marca 2015 r., III CZP 113/14).

Wyrok SN z dnia 9 lutego 2024 r., II CSKP 947/22

Standard: 80873 (pełna treść orzeczenia)