Określoność znamion czynu w prawie międzynarodowym i UE

Zasada określoności przepisów prawa karnego jest gwarantowana nie tylko w Konstytucji oraz w postanowieniach kodeksu karnego, lecz także w aktach prawa międzynarodowego. Należy tu wymienić przede wszystkim art. 7 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: EKPC, Konwencja) oraz art. 15 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167; dalej: MPPOiP), a także w art. 22 Rzymskiego Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego (Dz. U. z 2003 r., Nr 78, poz. 708; dalej: SMTK). Na tle przywołanych przepisów ukształtowało się bogate orzecznictwo sądowe, które koresponduje z przedstawionymi powyżej poglądami Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego.

W szczególności warto podkreślić, że Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: ETPC) upatruje w art. 7 Konwencji gwarancji przed arbitralnym oskarżeniem, skazaniem i ukaraniem. W ocenie ETPC gwarancje, wynikające z art. 7 Konwencji są spełnione, gdy jednostka ma możliwość wywiedzenia z brzmienia danego przepisu, a gdy to konieczne - także przy pomocy sądowej wykładni tegoż przepisu - za jakie działania i zaniechania zostanie pociągnięta do odpowiedzialności karnej oraz jaka kara zostanie jej wymierzona (zob. wyrok z 22 stycznia 2013 r., sygn. 42931/10). Do roli wykładni sądowej ETPC nawiązywał również we wcześniejszych orzeczeniach, argumentując, że "zawsze będzie istniała potrzeba wyjaśnienia wątpliwych kwestii oraz dostosowania [przepisu] do zmieniających się okoliczności. Mimo iż pewność jest wysoce pożądana, może ona wywołać wystąpienie nadmiernej sztywności, a ustawa musi dorównywać kroku zmieniającym się uwarunkowaniom". ETPC wskazał jednocześnie, że "artykuł 7 Konwencji nie może być interpretowany w sposób zakazujący stopniowego objaśniania zasad odpowiedzialności karnej w drodze interpretacji sądowej dokonywanej w poszczególnych sprawach, z tym zastrzeżeniem, iż wynikający stąd rozwój jest zgodny z istotą czynu zagrożonego karą i można w sposób rozsądny go przewidzieć" (wyrok z 17 września 2009 r., sygn. 10249/03).

Podobnie zasadę określoności przepisów prawa karnego charakteryzował Sąd Pierwszej Instancji, funkcjonujący w ramach struktur unijnych. W wyroku z 27 września 2006 r., sygn. T-43/02, podkreślił, że wymóg określoności, opisany w art. 7 ust. 1 EKPC, "jest spełniony, jeśli zainteresowany na podstawie treści przepisu i w razie potrzeby na podstawie wykładni dokonanej przez sądy jest w stanie określić, jakie działania i zaniechania grożą pociągnięciem go do odpowiedzialności karnej".

Wyrok TK z dnia 17 lipca 2014 r., SK 35/12, OTK-A 2014/7/74

Standard: 1182 (pełna treść orzeczenia)