Wypowiedzenie umowy agencyjnej bez zachowania terminów wypowiedzenia (art. 764 [2] k.c.)

Zgodnie z art. 764[2] § 1. k.c. umowa agencyjna, chociażby była zawarta na czas oznaczony, może być wypowiedziana bez zachowania terminów wypowiedzenia z powodu niewykonania obowiązków przez jedną ze stron w całości lub znacznej części, a także w przypadku zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności. Paragraf 2 tego przepisu stanowi, że jeżeli wypowiedzenia dokonano na skutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność druga strona, jest ona zobowiązana do naprawienia szkody poniesionej przez wypowiadającego w następstwie rozwiązania umowy.

Bezwzględny charakter komentowanego przepisu ogranicza możliwości umownego określenia przyczyn wypowiedzenia bez zachowania terminów, dopuszcza się – na wzór praktyki niemieckiej – jedynie doprecyzowanie istniejących przesłanek w granicach, które nie prowadzą do zmiany zasad ustalonych w ustawie, w szczególności nie jest dopuszczalne nadmierne rozbudowywanie katalogu takich przyczyn (por. T. Wiśniewski, G. Bieniek Komentarz s. 684) (Komentarz do art. 764 2 pod red. E. G./J. (2014).

Przepis art. 764 [2] k.c. reguluje wypowiedzenie umowy agencyjnej bez zachowania terminów wypowiedzenia, a więc ze skutkiem natychmiastowym. Ustawodawca jednocześnie nadał temu wypowiedzeniu charakter nadzwyczajny, stąd można je określić mianem wypowiedzenia nadzwyczajnego. Na ten szczególny charakter wypowiedzenia z art. 764 [2] k.c. składają się następujące jego cechy. Przede wszystkim dotyczy ono każdej umowy agencyjnej, a więc zarówno zawartej na czas nieoznaczony, zawartej na czas oznaczony, ale przekształconej na podstawie art. 764 k.c. w umowę zawartą na czas nieoznaczony, jak również umowy zawartej na czas oznaczony. Po drugie, wypowiedzenie takie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy zachodzą szczególne okoliczności wskazane wprost w art. 764 [2] § 1 k.c. Okoliczności te mają doniosły charakter, co uzasadnia rozwiązanie umowy agencyjnej przez jedną ze stron ze skutkiem natychmiastowym.

Prawo kształtujące "nadzwyczajnego" wypowiedzenia umowy agencyjnej przysługuje zarówno dającemu zlecenie, jak i agentowi. Ponadto przepis art. 764 [2] k.c. należy uznać za bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że strony w umowie nie mogą wyłączyć przewidzianego w nim prawa wypowiedzenia ani go zmodyfikować w umowie.

Pierwsza grupa okoliczności stanowiących podstawę nadzwyczajnego wypowiedzenia obejmuje niewykonywanie obowiązków przez jedną ze stron w całości lub znacznej części. Oznacza to, że podstawą wypowiedzenia jest sytuacja, w której tylko jedna strona nie wykonuje obowiązków wynikających z umowy, druga natomiast, by powstało po jej stronie prawo do wypowiedzenia, nie dopuszcza się tego typu zaniedbań. Nie będzie więc stanowić podstawy takiego wypowiedzenia stan polegający na tym, że obie strony postępują wbrew łączącej je umowie agencyjnej, nie wykonując obowiązków w całości lub w znacznej części.

Niewykonywanie obowiązków w całości wyraża się w tym, że strona w ogóle ich nie realizuje, czyli nie podejmuje takich działań czy zaniechań, których wymaga wykonanie umowy agencyjnej. Natomiast niewykonywanie obowiązków w znacznej części można interpretować zarówno ilościowo, jak i jakościowo. Można więc przyjąć, że oznacza to niewykonywanie znacznej części obowiązków, co wyraża się w tym, że tylko nieliczne są przez stronę realizowane, a pozostałe - wcale. Ujęcie jakościowe polega zaś na przyjęciu, że wszystkie obowiązki są przez stronę wykonywane w nieznacznym zakresie, czyli każdy z obowiązków nie jest realizowany w znacznej części. Można wreszcie omawiany zwrot interpretować przy użyciu obu tych kryteriów łącznie, co oznacza, że niewykonywanie obowiązków w znacznej części może również polegać na tym, że strona niektórych obowiązków nie wykonuje wcale, a niektóre tylko częściowo (w nieznacznej części). W doktrynie wskazuje się, że wypowiedzenie ze skutkiem natychmiastowym uzasadnia rażące naruszenie podstawowych obowiązków umownych.

W świetle art. 764[2] § 1 k.c. wydaje się obojętne, na skutek jakich okoliczności strona nie wykonuje swoich obowiązków, czy też nie wykonuje ich w znacznej części. W związku z tym mogą to być zarówno okoliczności, za które strona ponosi odpowiedzialność, jak i takie, za które nie odpowiada.

Natomiast druga sytuacja uzasadniająca wypowiedzenie umowy ze skutkiem natychmiastowym polega na zaistnieniu nadzwyczajnych okoliczności . Przez pojęcie nadzwyczajnych okoliczności należy rozumieć takie, które nie są objęte zwykłym ryzykiem kontraktowym i które jednocześnie nie polegają na niewykonywaniu obowiązków przez jedną ze stron w całości lub znacznej części. Takie nadzwyczajne okoliczności mogą przy tym mieć charakter obiektywny, ale również mogą dotyczyć jednej ze stron umowy.

Ze względu na bardzo ogólne sformułowania użyte w przepisie art. 7642 § 1 k.c. dla określenia przesłanek wypowiedzenia nadzwyczajnego, za dopuszczalne, choć zbędne, należy uznać określenie ich przez strony w umowie. Wyliczenie takie może być bowiem tylko przykładowe, a więc nie wyłącza możliwości wypowiedzenia umowy w razie zaistnienia innej okoliczności, która będzie wypełniała hipotezę art. 764[2] § 1 k.c. Ponadto w razie sporu, oceny, czy w istocie niewykonanie obowiązków nastąpiło w całości czy w znacznej części, bądź też, czy określoną okoliczność można uznać za nadzwyczajną, dokona sąd.

Wypowiedzenie umowy agencyjnej przez pozwaną w trybie natychmiastowym - pomimo i wobec braku podstaw do tego wypowiedzenia - uznać należy za brak należytego wykonania zobowiązania w rozumieniu art. 471 k.c. i tym samym powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą po stronie pozwanej.

Wyrok SO w Łodzi z dnia 23 maja 2014 r., X GC 803/12

Standard: 7583 (pełna treść orzeczenia)