Domniemanie niewinności w razie znikomej szkodliwość społecznej czynu

Wina, o której mowa w art. 42 ust. 3 Konstytucji, jest pojęciem ściśle związanym z odpowiedzialnością karną, do której odnosi się cały przepis art. 42 Konstytucji i nie może być traktowana w oderwaniu od zasad tej odpowiedzialności. Tym samym, uznanie danego zachowania za niewypełniające znamion przestępstwa z jakichkolwiek przyczyn, w tym i z powodu niskiej szkodliwości społecznej czynu, nie dotyczy stwierdzenia winy w rozumieniu art. 42 ust. 3 Konstytucji, nie skutkuje bowiem obaleniem domniemania niewinności. W tym kontekście należy zwrócić również uwagę na aktualne stanowisko doktryny, która oddziela stopień winy i szkodliwość społeczną czynu, stojąc na stanowisku, iż jedno nie determinuje drugiego (B. Kunicka-Michalska [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, red. G. Rejman, Warszawa 1999, s. 115; K. Buchała, A. Zoll, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Kraków 1998 r., s. 624, a także A. Wąsek, Kodeks karny. Komentarz, Gdańsk 1999, t. II, s. 362). Takie rozumienie społecznej szkodliwości czynu zawarte zostało także w samym uzasadnieniu do Kodeksu karnego (Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny wykonawczy, Wydawnictwo Prawnicze sp. z o.o., Warszawa 1997, s. 118).

Za błędny w szczególności należy uznać pogląd sądu, że z art. 42 ust. 3 Konstytucji wynika jednoznacznie, iż winę w postępowaniu karnym może ustalać tylko sąd. Z treści tej normy konstytucyjnej wynika bowiem tylko to, że dopóki wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem, dopóty obowiązuje w stosunku do podsądnego domniemanie niewinności. Tylko bowiem sąd może to domniemanie obalić w trybie przewidzianym stosowną procedurą; stąd istnienie w naszym porządku prawnym konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), które oznacza, że "każde postępowanie karne (zwłaszcza ono) winno zawierać możliwość co najmniej odwołania się do sądu, jeśli już sądy nie są jedynymi organami orzekającymi w którymś z rodzajów takiego postępowania" (P. Sarnecki [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskie, Komentarz, t. III, art. 42. s. 8). W świetle powyższego należy dojść do wniosku, że instytucja przewidziana art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. nie narusza standardu określonego w art. 42 ust 1 w związku z art. 45 ust 1 Konstytucji.

Postanowienie TK z dnia 14 grudnia 2004 r., P 32/02, OTK-A 2004/11/123

Standard: 1151 (pełna treść orzeczenia)